Streekhistorie: Herkomst en restauratie van een bijzonder schilderij

In de zaal van de voormalige buitenplaats Hodenpijl, Tramkade 23 te Schipluiden, bevindt zich tussen de ramen in de korte gevel een fraai gedecoreerde en beschilderde eikenhouten kastpartij. Boven de deuren van de kast is in een ovale lijst een olieverfschilderij met een fruit- en bloemenmand te zien. De decoraties ter weerszijden van de kast en het schilderij vertegenwoordigen de Lodewijk XVI-stijl (ca. 1770-1800).

Restaurator Pieter de Ruyter

Het schilderdoek was begin van dit jaar toe aan een grondige opknapbeurt. Hiervoor heeft de eigenaar, familie Valkenburg-van Adrichem, de Delftse restaurator Pieter de Ruyter ingeschakeld. De Ruyter is gespecialiseerd in het restaureren van historische beschilderingen en schilderijen. Hij heeft veel ervaring met het restaureren van schilderingen op verschillende ondergronden en met het opnieuw aanbrengen van oude afwerkingen zoals hout- en marmerimitaties en verguldsels. In de regio heeft hij onder andere beschilderingen gerestaureerd in en buiten het poortgebouw van het Delftse Kruithuis aan de Schie, in de Grote Kerk van Maassluis, in de Adrianuskerk te Naaldwijk en in de Grote- of St. Janskerk te Schiedam.

De Ruyter restaureerde het schilderdoek van Hodenpijl in zijn atelier in Delft. Eerst verwijderde hij de oude vernislagen en de roetdoorslag. Daarna retoucheerde hij de storende beschadigingen en bracht hij nieuwe vernislagen aan. Ten slotte heeft hij het schilderij opgespannen op een verbeterd spanraam. Ook herstelde hij de witte geprofileerde lijst.

Het olieverfschilderij

Het olieverfschilderij, dat op een linnen doek is geschilderd, bleek een handtekening en een datum te bevatten. Op de rechterzijde van de sokkel staat: E. v.d. Burgh '37. Dit moet Enoch van der Burgh zijn, geboren te Vlaardingen in 1804 en overleden te Schipluiden in 1880. Hij was 'meesterverwer' (ook huisschilder en glazenmaker) in Schipluiden. In 1824 huwde hij met Johanna Maria Bolland van Zolingen (1802-1884). Ze vestigden zich aan de Vlaardingsekade (nu nummer 8) en kregen elf kinderen. Nakomelingen van deze schilder wonen nog steeds in Schipluiden. Tot ver in de twintigste eeuw bezat de familie Van der Burgh een schildersbedrijf in het dorp.

Oorspronkelijk was de vaas met bloemen tegen een lichtgroene achtergrond geschilderd, die later vervangen is door een lichtblauwe achtergrond. Dit is op locatie gebeurd, omdat de schildering niet over de rand van het doek doorloopt. Voor deze aanpassing lijkt Enoch van der Burch verantwoordelijk te zijn. Mogelijk heeft hij in 1837 ook enkele kleine restauraties uitgevoerd.

De maker van het oorspronkelijke olieverfschilderij is onbekend. Omdat het schilderij één geheel vormt met de kastpartij, moet het - ook gezien de uitwerking van de voorstelling - uit de periode 1770-1800 dateren. De bloemen en de vruchten op de schildering zijn door de anonieme kunstenaar fraai afgebeeld; ze kunnen door een kenner stuk voor stuk gedetermineerd worden. De compositie van de vaas is wat minder geslaagd.

Aanvankelijk werd vermoed dat er een hele andere schildering op het doek was geschilderd. Op de achterzijde leken donkere vlekken hiernaar te verwijzen. Van het schilderij zijn door een gespecialiseerd bedrijf in Amsterdam enkele röntgenfoto's gemaakt. Hierop waren heel goed kleine restauratiedetails te zien, maar een andere voorstelling bleek er niet onder te zitten.

Mogelijke herkomst van het schilderij

De Haagse boekdrukkersfamilie Van Wouw, die in 1634 eigenaar werd van de grond en een boerenwoning, heeft de buitenplaats Hodenpijl laten bouwen. Van 1763 tot 1833 waren leden van de familie Van den Bosch eigenaar van deze buitenplaats. Dit was een gegoede familie, waarvan verschillende vertegenwoordigers bestuursfuncties uitoefenden in Schipluiden en Hodenpijl. In de tijd van de familie Van den Bosch werd de nog bestaande betimmering in de opkamer geplaatst. Er bestaat een mogelijkheid dat de eikenhouten onderdelen in deze kamer - er is ook nog een vergelijkbaar versierde houten deurpartij - van elders afkomstig waren. Het stucplafond loopt in de kast namelijk gewoon door. Het is niet uitgesloten dat het houtwerk afkomstig is uit de Keenenburg in Schipluiden. In het voorjaar van 1792 werden er lambriseringen, deuren en andere interieurstukken uit dit kasteel publiekelijk verkocht, waaronder vrij nieuwe houten onderdelen. Willem Hendrik van Steenberch, heer van de Keenenburg van 1769-1788, heeft het kasteel in de jaren zeventig van de achttiende eeuw omvangrijk laten renoveren. Er zijn meer bouwelementen uit de Keenenburg in het dorp Schipluiden bewaard gebleven. Zo bezit Museum Het Tramstation een eikenhouten deur uit ca. 1600.

In 1833 kocht landbouwer Jacob Dirksz. Ammerlaan van Frank van den Bosch de voormalige buitenplaats Hodenpijl met een hoeveelheid land. Zijn zoon Dirk huwde op 23 april 1837 met Cornelia Hofstede, waarna zij zich in het grote pand aan de Gaag vestigden. Dirk (Theodorus) Jacobsz. Ammerlaan (1813-1880) werd naast landbouwer ook boterhandelaar en burgemeester van Hodenpijl en Schipluiden. Hij moet degene geweest zijn die Enoch van den Burgh in 1837 opdracht heeft gegeven om het schilderij van een nieuwe achtergrond te voorzien. In dat jaar werd het gehele pand grondig opgeknapt. Mogelijk zijn de groene kleuren van het houtwerk in de opkamer toen door Van der Burgh vervangen door de huidige kleuren. Het is heel bijzonder dat op Hodenpijl een oud schilderij zo mooi bewaard is gebleven. Dankzij de recente vakkundige restauratie kan het kunstwerk weer enkele generaties mee.

WOS.nl is een samenwerking aangegaan met historische werkgroepen en verenigingen in de regio. In navolging daarvan is deze rubriek ontstaan. Reacties kun je mailen naar bas@wos.nl