Adri Backer en zijn bunker
Adri Backer heeft ruim 50 jaar bovenop een bunker gewoond. Hoe is hij daar terechtgekomen?
Het bijzondere verhaal van Adri Backer is het uitgangspunt voor de ontwerpwedstrijd: 'Een bunker in je tuin, wat doe je ermee?' Hiermee zijn 150 leerlingen van een basisschool en het voortgezet onderwijs aan de slag gegaan. Uit hun verfrissende ideeën zijn de tien beste geselecteerd. Deze zijn te zien in het gemeentehuis aan de Verdilaan in Naaldwijk. Tijdens openingstijden kan je tot 21 juni op deze ontwerpen stemmen.
Adri Backer
Adriaan Pieter Backer is geboren in 1935 aan het Bruine Laantje in Naaldwijk. Hij is de jongste van acht kinderen. Zijn moeder overlijdt bij zijn geboorte. Vader blijft achter met zijn kinderen, een inwonende neef en een 'tante' met een beperking. De eerste twee jaar groeit Adri op aan 't Louwtje in 's-Gravenzande bij de zus van zijn moeder: tante Anna. Als hij 3 jaar oud is, verhuist hij naar het nieuwe huis dat zijn vader Pieter heeft laten bouwen aan de Naaldwijkseweg 366 (nu Dijckerwaal 15) in 's-Gravenzande. Het is een huis waarvan er in die tijd veel gebouwd zijn. Ook op de Groeneweg stonden er een aantal. De bouwaanvraag is twee keer aangepast voordat hij toestemming heeft om te bouwen. De firma Huiser uit Delft (familie van de Backers) zorgt dat de woning in een half jaar klaar is. Zo kunnen ze er vlak voor de kerst van 1938 nog in trekken.
Achter het huis heeft zijn vader een tuin met kassen. Als anderhalf jaar later de oorlog begint, is het spannend. Er zijn Nederlandse soldaten gelegerd achter de schuur van de buurman, bij het Staelduinse Bos landen Duitse parachutisten en op ongeveer 400 meter afstand wordt bij café De Pet gevochten. De kinderen Backer gaan de kelder aan de achterkant van het huis in en plaatsen een baal stro voor het raampje. Adri heeft later van een oudere zus gehoord dat er op de deur van het huis gebonsd is door Duitse soldaten. Zij hebben het huis doorzocht en zijn vader onder schot gehouden. Na gevechten rond 's-Gravenzande vindt Adri op het tomatenloof een 'stampertje'. Het blijkt een steelhandgranaat te zijn.
Adri herinnert zich ook dat er op een middag Duitse soldaten in de tomatenkas van zijn vader lopen. Zij slaan witte paaltjes om de plaats aan te geven waar een bunker moet komen. Adri is dan 7 jaar oud. Zijn familie wordt gedwongen om te verhuizen. Op 27 november 1942 wordt aan zijn oudste zus Marie van 19 jaar een brief overhandigd waarop staat dat zij vóór 28 november het huis moeten verlaten. Dus dezelfde dag nog moeten zij vertrekken.
Ontruimingsbevel woning Naaldwijkseweg 366, 27 november 1942. collectie Adri Backer
Ze gaan op Naaldwijkseweg 73 wonen, vlak bij de molen. Het is een klein rijtjeshuis en erg krap voor elf personen. Hun huis op de Dijckerwaal is nog geen vier jaar oud als het wordt afgebroken. Ook de twee kassen van zijn vader moeten verwijderd worden. Deze worden overgebracht naar een nieuw stuk grond aan de Mariëndijk in Honselersdijk.
Ontruimingsbevel kassen aan de Dijkerwaal, 9 december 1942. collectie Adri Backer
Nog geen twee maanden later moet het gezin opnieuw verhuizen. Deze keer naar Oosteinde 19 in Wateringen. Een jaar later volgt opnieuw een ontruimingsbevel. De woning moet per 1 maart 1944 gedeeltelijk ontruimd worden.
Ontruimingsbevel Oosteinde 19. collectie Adri Backer
In mei 1944 wordt opnieuw van woning gewisseld. Het gezin Backer betrekt een noodwoning op de grond van de tuin aan de Mariëndijk. Hierdoor hebben ze in de hongerwinter altijd voldoende te eten gehad. Mariëndijk 36 (nu 62) zal tot 1964 het woonadres van Adri blijven.
Mariëndijk 36 in Honselersdijk. collectie Adri Backer
Stelling 46
Deze kleine bunkergroep is eind 1942 aangelegd op de plek van de tuin van familie Backer. Het is onderdeel van het immense bouwproject Atlantikwall dat de westgrens van de door Duitsland bezette gebieden moet verdedigen tegen de Engelsen. Deze verdedigingslinie loopt van Noorwegen tot aan de Frans-Spaanse grens. Hoek van Holland is een van de zwaarst beveiligde plekken. Stelling 46 is een van meerdere grote en kleine bunkerstellingen binnen de Festung Hoek van Holland. De kern van dit kleine infanteriesteunpunt aan de Dijckerwaal wordt gevormd door twee bomvrije bunkers met muren van drie meter dik. Bunkertype 621 is bedoeld als onderkomen voor tien soldaten, type 134 voor de opslag van munitie.
Een Duitse hoogtekaart van het heuvellandschap. collectie NIMH
Ook bevinden zich er binnen de stelling onder andere een dagverblijf, een kleine opslagbunker en een mortieropstelling. De stelling ligt in een knik van de tankgracht.
Het zand dat tijdens het graven van de tankgracht vrijkomt gooien de Duitsers ter camouflage op en tegen de bunkers. Zo ontstaat een klein heuvellandschap met hoogtes tot wel vijf meter. Kort na de oorlog is dezelfde gronddekking weer gebruikt om de tankgracht ten oosten van de stelling te dempen. De bunkers komen daardoor geheel bloot te liggen.
Adri Backer en stelling 46
Na de oorlog wordt het stuk grond aan de Dijckerwaal teruggegeven aan zijn vader. Er staan twee grote bunkers op, de grond zit vol puin en een deel is te drassig om als tuin te gebruiken. Pieter Backer teelt er wat gerst en erwten, maar echt tuinen heeft hij er nooit meer gedaan. Ondertussen worden in de jaren vijftig veel bunkers verwijderd en delen van de tankgracht gedempt om ruimte te maken voor de tuinbouw, maar deze twee joekels blijven staan.
De bunkers van stelling 46 na de oorlog. collectie Adri Backer
In 1960 trouwt Adri Backer met Marja van Dijk uit De Lier. Voor het stel wordt een uitbouw aan de noodwoning aan de Mariëndijk gebouwd. In 1961 koopt Adri het teruggevorderde stuk grond aan de Dijckerwaal. Zijn vader is dan nog steeds bezig met de schadeafwikkeling van deze grond. Adri weet na hard werken het terrein weer bruikbaar te maken en begint met nieuwe kassen zijn eigen tuindersbedrijf: tomaten, andijvie en sla in de kas en buiten winterpeen, ui, prei en aardappelen.
Adri: "De winterpeen rooide ik in de herfst en sloeg deze op in de grootste bunker. Daar is het koud, maar het vriest er nooit. Pas in hartje winter als de prijs van de peen was gestegen door de vorst, ging ik ze verkopen."
Adri bedenkt dat hij op de bunker kan komen door een stijgend paadje aan te leggen van puin uit de omgeving.
Adri: "Ik sloot een overeenkomst met de gemeente dat ik alle puin zou krijgen. En dat ik de chauffeur voor elke vracht een sigaar zou geven. Dat heeft me nog veel sigaren kost want hij bleef maar komen. Uiteindelijk is dat paadje wel zes meter breed geworden."
Voor de bouw van het huis op de manschappenbunker is in korte tijd toestemming gegeven. In 1973 is de woning nog een stukje uitgebouwd met een tuinkamer.
Woonhuis Dijckerwaal 15 met nieuwe uitbouw. collectie Adri Backer
Adri en Marja hebben hier 52 jaar heerlijk gewoond. Inmiddels zijn de kassen weer afgebroken en de bunkers prominent zichtbaar.
Adri mist zijn huis af en toe nog wel, vooral de grote hobbyruimte in de bunker. De nieuwe eigenaar heeft er inmiddels zijn eigen paleisje van gemaakt. In het Westland zijn nog een tiental bunkers creatief hergebruikt voor verschillende functies, zoals een garage, muziekkamer, bar of als fundering voor een sauna. Het zijn allemaal bijzondere voorbeelden van vreedzame functies voor beladen erfgoed.
Woonhuis Dijckerwaal 15 en bunker in 2017. collectie HAW, fotograaf: W.H. van den Ende
Een toekomst voor de bunkers
Het gebied Dijckerwaal is flink in ontwikkeling. Er worden 1200 woningen gerealiseerd en dwars door het nieuwe landschap wordt de tankgracht hersteld als vaarwater. Tijdens de planvorming werd echter geen rekening gehouden met stelling 46 en daarom stelde Stichting Stelling 33 een interventie voor aan de gemeente Westland: een nieuw landschap waarbij in het ontwerp de geschiedenis als leidraad dient en waarbij uitsluitend wordt gewerkt met al beschikbare middelen.
In samenwerking met het ingenieursbureau van de gemeente Westland is er in 2020 met tweeduizend kuub aan lokaal beschikbare grond een verwijzing gemaakt naar zowel het landschap tijdens als na de oorlog. Voor het ontwerp werd gebruik gemaakt van Duitse hoogtekaarten en Engelse luchtfoto's uit 1944. Ook werd nog per toeval onder het maaiveld een na de oorlog weggestopte mortierbunker ontdekt. Deze is weer teruggeplaatst op zijn oude plek in het heuvellandschap.
De opgraving van de mortierbunker van Stelling 46. Peter de Krom
"Een bunker in je tuin, wat doe je ermee?" Deze vraag stelde Stichting Stelling 33 dit voorjaar aan zo'n 150 leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs uit het Westland en Rotterdam. De leerlingen verplaatsten zich in het verhaal van Adri Backer over zijn bunker. Ook gingen ze op 'bunkerexpeditie' en bezochten twee Westlandse bunkerstellingen uit de Tweede Wereldoorlog: stelling 34 onderaan de Maasdijk en stelling 46 op de Dijckerwaal. In de stellingen gingen de leerlingen aan de slag met foto- en tekenopdrachten en werden uitgedaagd om anders naar bunkers en hun eigen leefomgeving te kijken.
Leerlingen bij stelling 46. Peter de Krom
Eenmaal terug in de klas begon onder leiding van De Ontwerpjuf Kimberley Schuurbiers de ontwerpwedstrijd. De tien beste ontwerpen zijn nu te zien in een expositie in het gemeentehuis en in de kleine munitiebunker van stelling 46. Ze maken kans op een publieksprijs. Er kan gestemd worden tot 21 juni. Op 3 juli zal de vakjuryprijs uitgereikt worden. Wie weet zal Stichting Stelling 33 dit ontwerp ook nog met de leerlingen gaan realiseren.
Expositie in hal van gemeentehuis. Peter de Krom
Zelf de bunkers bezoeken?
Stelling 46 is slechts acht keer per jaar toegankelijk voor het publiek tijdens 'Open Stelling'. Zie ook de website stelling33.nl.
Vaartocht tussen stelling 34 en 46. Peter de Krom
Auteur: Jolanda Faber - Historisch Archief Westland
Aanvullende bronnen: Bezetting en Bevrijding van het Westland (1940-1945) uitgave 2020, bouwarchief Gemeente Westland, beeldbank Historisch Archief Westland op www.erfgoedwestland.nl