Streekhistorie: Een oud schilderij op de zolder van boerderij Berestein

Elke eerste zaterdag van de maand houdt de Historische Vereniging Wateringen-Kwintsheul een historisch spreekuur in de Kaaskelder van de Hofboerderij. Bij een van de afgelopen edities kwam Rianne Ammerlaan langs in de Kaaskelder. Zij had het onderstaande schilderij bij zich.

Rianne was thuis de boel aan het opruimen. Zij had dit schilderij van haar moeder Martina Raaphorst, die getrouwd was met Martinus Ammerlaan, gekregen. Martina had dit schilderij in 1968 meegenomen toen de boerderij Berestein van haar vader werd afgebroken. Het lag toen op zolder van de boerderij.

Het was te zien dat de tand des tijds het schilderij en de lijst flink hadden aangetast, maar weggooien wilde Rianne het ook weer niet. Vandaar de vraag aan ons of wij als Historische Vereniging iets hadden aan dat schilderij met de afmetingen van zo'n 40 bij 25 cm.

Op het schilderij is een groot hoog huis te zien met twee bouwlagen met een flinke kap met dubbele schoorstenen met een aanbouw van één laag met dak over de gehele lengte van het huis met een aansluitende muur. Rechts een kleiner huis van één laag met kap waar in de deuropening een man op klompen staat Op de voorgrond zien we een handkar.

Familie Adrianus Raaphorst en Adriana Enthoven

De vraag was welke huizen dit waren en waar de huizen lagen. Rianne zei dat niet te weten. En als historische vereniging hebben we niet veel aan een schilderij zonder inhoud. De vraag aan Rianne Ammerlaan was dan ook nader onderzoek te doen bij haar familie. Rianne is een kleindochter van Adrianus Petrus Raaphorst en Adriana Klazina Enthoven. Haar grootouders trokken na hun huwelijk in 1916 in bij Adrianus' ouders Piet Raaphorst en Anna Groenewegen die boerden op de boerderij Berestein. Deze lag aan de Broekweg (nu Kerkstraat) in Kwintsheul, vlak bij de kerk, omgeven door grote kastanjebomen. In 1928 werd Adrianus zelf eigenaar en beheerder van boerderij Berestein. Hij kreeg een groot gezin.

Het wat en waar van het schilderij van familie Raaphorst

Rianne kon aan haar moeder niets meer navragen, want zij is reeds overleden. Maar door contacten van Rianne met haar tante Gré Raaphorst, een dochter van Adrianus Petrus Raaphorst en Adriana Klazina Enthoven (wonend in Zuid-Afrika en ook even in Australië) kwamen twee oude foto's boven tafel die meer informatie gaven.



Op de eerste foto uit circa 1925 zien we Petronella (Nellie) Raaphorst, een oudere zus van Gré. Nellie staat hier in de voortuin van boerderij Berestein. Op de foto zien we de voorkant van boerderij Berestein rechts van haar. Achter Nellie Raaphorst zien we een hoog huis van twee lagen met dak en schoorstenen en rechts daarvan nog een vrijstaand huis. Links kan het de achterkant van de Andreasschool of de Andreaskerk zijn. Het hoge huis achter haar heeft veel overeenkomsten met het schilderij.



Op de tweede foto, die ouder is, zien we wederom een hoog huis met twee lagen met een kap en met de aanbouw wat dichterbij. Op deze foto is heel duidelijk de gelijkenis te zien met het schilderij, met name de aanbouw.

De oude bouwmanswoning Berestein

Op basis van deze twee foto's kunnen we stellen dat het hoge huis van twee lagen met dak ten oosten van de boerderij Berestein lag, richting Lange Wateringkade, achter de Andreas- of Jongensschool. In 1909 had de weduwe Maria Raaphorst-de Winter, oma van Adrianus, een stuk grond verkocht aan het R.K. Kerkbestuur.

Uit het contact met Toos van Zeijl-Raaphorst, de jongste dochter van Adrianus Petrus Raaphorst en Adriana Klazina Enthoven, werd zelfs verteld dat het hoge huis 'de oude boerderij Berestein' was, waar in het verleden hun knecht David van Ooijen had gewoond, die later naar de Hoenderparklaan was verhuisd. De boerderij Berestein die in 1968 gesloopt is, werd namelijk pas in 1854 gebouwd. In de koopakte van 11 juli 1843 werd door Pieter Raaphorst Louweriszoon eene kapitale ruime en welgelegen Bouwmanswoning, vijf arbeidershuisjes en ongeveer 100 hectare extra best teel- en weiland gekocht. Deze boerenwoning was genaamd "Veenrust" alias "Berestein".

Dus wat blijkt: het schilderij geeft een beeld van de oude 'Bouwmanswoning Berestein'. Op het schilderij en de tweede foto zijn de arbeidershuisjes goed zichtbaar.

Nu is daar niets meer van over. Volgens Toos van Zeijl-Raaphorst was voor de oorlog de oudste boerderij Berestein al gesloopt. De nieuwe Berestein, die wel zijn honderdjarig bestaan heeft gevierd, is in 1968 afgebroken om plaats de maken voor de Kastanjehof en een gymzaal bij de Andreasschool. Nu ligt op deze locatie de supermarkt van Jumbo.

De oude bouwmanswoning Berestein op oude kaarten

De oudste boerderij Berestein is al gebouwd in de zestiende eeuw. De naam is ontleend aan Pouwels van Beresteijn, Burgemeester der Stad Delft, die getrouwd was met Volckera Claesdr. Knobbert. Hij liet in 1622 de boerderij met landerijen die lagen tussen de huidige Kerkstraat bijna tot aan de Zwet in Kwintsheul in kaart brengen op basis van kaartgegevens uit 1576.



Hij had deze wooninge mitte landen daer toe behoorende ende al 't gunt daerop aert ende nagelvast is ende daer van dependeert, groot ontrent sesendvertich mergen leggende bij de Quintsheul als legaat in 1606 verkregen van zijn schoonmoeder Maritgen Dicksdr. Duyst.

De kaart is het uitvergrote detail van Kwintsheul in 1576. De bebouwing bij de Heulbrug is rechts weergegeven door drie getekende huizen. De bouwmanswoning Berestein ligt dan in het midden met diverse andere bijgebouwen en twee hooimijten. Alle groene percelen hoorden bij de boerderij en liepen bijna door tot de Zwet.

Verder naar links richting Naaldwijk lag de oude Uithofwoning van het klooster van Loosduinen op de locatie van het pas gesloopte huis van bakker Bom. Het weggetje dat daarboven ligt was het Munnickenlaantje, later De Driesprong en nu de Vorkotterstraat. Deze liep naar het oude Slimpad.

Eigenaren van de bouwmanswoning Berestein tot 1743

De boerderij kwam na het overlijden van de heer Pouwels van Beresteijn in 1625 toe aan zijn vrouw Volckera Knobbert. Na haar overlijden in 1634 erfden haar negen kinderen ieder een negende deel. Familieleden zouden de jaren die volgden hun erfdeel vaak verkopen aan een van de andere familieleden. Toen in 1724 Corvina Maria Valensis haar erfdeel verkocht aan Adriaan Bogaart, ook een achterkleinkind van Pouwels Beresteijn, werd Adriaan volledig eigenaar van de landerijen van zijn overgrootvader. Hij was getrouwd met Petronella van Groenedijk en hertrouwde in 1728 met Elisabeth Adriana Backer.

De erfgenamen van Elisabeth verkochten in 1781 de boerderij en bijbehorend land aan Jan van der Arend en Phillius Roels, ieder voor de helft. Maria van der Arend, een dochter van Jan en getrouwd met Hendrik van Leeuwen, werd hierna eigenaresse van de boerderij. In 1825 overleed Maria en in 1843 werd na het overlijden van weduwnaar Hendrik van Leeuwen de kapitale en welgelegen woning, toen genaamd 'Veenrust', verkocht aan Pieter Louwrensz. Raaphorst. In 1846 werd het nieuwe voorhuis van de boerderij Berestein gebouwd.



Het schilderij is door Rianne Ammerlaan aan ons geschonken, maar in overleg met haar hebben wij dit nu historisch waardevolle schilderij overgedragen aan het Westlands Museum. Wie de schilder was, is nog niet bekend.

Auteur: Chris Batist van de Historische Vereniging Wateringen-Kwintsheul