Streekhistorie: De eerste Furieade

De Furieade in Maassluis is dit weekend precies 40 jaar oud. Reden om terug te blikken naar het feest van de allereerste Furieade en hoe dat tot stand kwam.

Hugo Metsers

Het begon allemaal in 1976 met het filmen van de 12-delige televisieserie Hollands Glorie, gebaseerd op het boek Hollands Glorie van Jan de Hartog. De serie vertelt het levensverhaal van Jan Wandelaar, gespeeld door Hugo Metsers sr. Wandelaar werkt zich op van matroos op de zeesleepvaart tot internationaal vermaard kapitein. Maar voor het zover is, overkomt hem nog een hele hoop ellende. Hij moet zware tegenslagen incasseren, zoals uitzuigerij door de reders en de dood van zijn vrouw na de geboorte van hun tweede zoon. Hij komt zelfs in de gevangenis terecht nadat hij de onderdirecteur van een rederskantoor in elkaar heeft geslagen. Terug uit de gevangenis richt hij zijn eigen succesvolle zeesleepmaatschappij J. Wandelaar & Co op. Zo laat hij zien dat hij er niet onder te krijgen is. Fragmenten zijn in de Maassluise haven gefilmd.

Voor de tv-serie had de AVRO een stoomzeesleper van Nederlandse herkomst nodig. Na veel gezoek kwam regisseur Walter van der Kamp in Stockholm terecht en zag daar de sleepboot die hij hebben wilde. Het was een sleper die in 1916 was gebouwd in Nederland en van 1918 tot 1967 in Zweden was ingezet voor het verslepen van houtvlotten. Het schip werd gekocht, overgevaren naar IJmuiden en aangepast voor de tv-opnamen.



Schip met twee gezichten

Daar de sleper in de serie zowel als 'Furie' en als 'Jan van Gent' moest optreden, kreeg stuurboordzijde een roestig en verwaarloosd uiterlijk (Jan van Gent) en bakboordzijde zat keurig in de verf (Furie). Zeven weken werd er in Ierland gefilmd met Hugo Metsers als kapitein Wandelaar. En de 'W' van Wandelaar staat nog steeds fier op de schoorsteen.



Thuishaven Maassluis

Na de tv-opnamen werd de Furie door de AVRO verkocht aan de firma Heise te Zaandam waar ze anderhalf jaar heeft gelegen. De Maassluise ondernemer Henk de Haas dacht: 'Dat is fraai zo'n oude stoomzeesleper, die moet naar Maassluis komen, eens de thuishaven van de Smit-zeeslepers.' De Stichting Hollands Glorie werd opgericht en binnen een paar weken was er voldoende geld om de Furie te kopen. En op 17 februari 1978 werd de sleepboot haar nieuwe thuishaven Maassluis binnen gesleept.

In de volgende twee jaar lukte het om de Furie opgeknapt en vaarklaar te krijgen. En zo vond op 4 oktober 1980 de eerste 'Furie-ade' plaats, waarop de Furie door Hugo Metsers officieel in gebruik werd gesteld. Hugo Metsers en Pleuni Touw, hoofdrolspelers uit de tv-serie, waren de bijzondere gasten die speciaal waren uitgenodigd om de eerste vaart van het schip luister bij te zetten.

Vol trots stond Dirk Strijbos die dag in 1980 achter het stuurrad van de Furie. Hij was blij dat eindelijk de stoomsleepboot weer terug in de vaart was. En als oud-sleepbootkapitein bij Smit-Internationale werd uitgerekend hij de nieuwe gezaghebber van het gerenoveerde schip. De sleepvaart zat hem in het bloed: 'Als ik opnieuw een vak moest kiezen dan was er voor mij maar één keuze: weer de sleepvaart en weer bij Smit.'

Furie-ade

In 1980 is het grote feest rond de officiële ingebruikname van de Furie bedacht door de Stichting Hollands Glorie, de 'Furie-ade'. Dat het een groots feest zou zijn, met veel aandacht voor de sleper en de haven van Maassluis, stond meteen vast. De naam van het feest kwam als vanzelf naar voren, geïnspireerd door de grote tuinbouwtentoonstellingen 'Floriade'. In 1989 kreeg de Furie de status van varend museum en werd opgenomen in het Nationaal Register Varende Monumenten.



Zwarte rook

Diverse kranten uit 1980 deden verslag van de eerste vaart van het 'nieuwe' schip.

'De Furie is bijna klaar: En elke rechtgeaarde Maassluizer weet dat we hiermee niet bedoelen de wraakgodin uit de Romeinse mythologie, of een in razende woede ontstoken vrouw, en zelfs niet een helleveeg. Het mag voor ons vrouwelijk volksdeel een pleister op de wonde zijn dat Jan de Hartog aan die naam kennelijk een veel mildere betekenis gaf en in zijn boek 'Holland's Glorie' een stoomzeesleepboot met de naam 'Furie' een hoofdrol gaf. We hebben het natuurlijk over de boot van Jan Wandelaar. De Furie is nu bijna klaar en Neerlands enig overgebleven stoomzeesleepboot wordt zaterdag 4 oktober a.s. weer officieel in gebruik gesteld. Een werkgroep namens de Stichting Hollands Glorie en het Nationaal Sleepvaarmuseum heeft grootse plannen om er, in samenwerking met de binnenstadmiddenstanders, een groot feest van te maken. Dit bewijst de naam al, die de werkgroep voor het festijn bedacht: Furieade.'

Over de 'zegetocht' van de Furie schreven de kranten:

'Dirk Strijbos stond weer op de brug, alsof hij nooit was weggeweest. Naast hem televisiekapitein Hugo Metsers. Mensen van de wal riepen zijn naam en zwaaiden enthousiast. Precies om 12.00 uur sloeg het '8 glazen'. De Furie kwam los van de wal, braakte een pluim zwarte rook uit en voer. Langs de wal stonden duizenden mensen en Kunst na Arbeid begeleidde de vaart met muziek. Boten van Rijkswaterstaat voeren voor de Furie uit en spoten van louter vreugde grote stralen bluswater omhoog. Pleuni Touw stond echt genietend aan de railing en het leek of ze elk mens apart zag en begroette.'

Over op handstuur

De binnenkomst in de haven in 1980 verliep niet vlekkeloos, hoewel waarschijnlijk niemand op de kant dat gemerkt heeft. De stuurmachine vertoonde kuren en Strijbos moest over op handstuur. Het vergde grote behendigheid en veel ervaring wanneer het schip met achterkant nog in de stroming van de waterweg was en de voorkant al in de haven. Er stond bovendien een flinke wind en het begon te regenen. Bij de spoorbrug lag de Diana in de weg en moest de spoorbrug nog opengaan. Aangekomen bij de Stadhuiskade bleek het reddingsvlet Prinses Margriet daar te liggen en dat moest in allerijl weggehaald worden. Toen de Furie eenmaal lag aangemeerd verrichte Hugo Metsers de laatste handeling met 'afbellen' (de telegraaf heen en weer halen).

Diep ontroerd

Jan de Hartog, die in Amerika woonde, zag de Furie pas voor het eerst in maart 1987. Toen hij de trap aan de Stadhuiskade afkwam en de sleper zag zei hij: 'Dit is voor de schrijver van Hollands Glorie een diep ontroerende dag. Om na 47 jaar de hoek van de kade om te komen en het schip te zien liggen waar ik als 26-jarige over droomde, is een onvergetelijke ervaring.'

Maarten 't Hart

Ook in de boeken van Maarten 't Hart speelt de Furie een rol. In 'een dienstreis naar Maassluis' schrijft hij over zijn tocht door Maassluis:

'Ik liep langs museumschip De Hudson, dat afgemeerd lag tegenover de plaats waar vroeger een uitzonderlijk fraai logement had gestaan, herberg De Moriaan (afgebroken uiteraard). Aan de Stadhuiskade lag het beroemdste Maassluise museumschip afgemeerd: De Furie. Ooit een openbrugsleepboot met een tweevuurs Schotse ketel en een triple-expansie-machine van 450 pk. Nu heeft het de status verworven van Varend Museum en mag het zich verheugen in het bezit van het Waarderingsschildje Beschermd Stadgezicht van de gemeente Maassluis. Hoe een schip een stadsgezicht kan zijn, blijft overigens een raadsel. (Het biedt wel perspectief; wellicht krijg ik dat schildje mettertijd ook opgespeld). Maar stadsgezicht of niet, de Furie heeft gezorgd voor een jaarlijks terugkerend maritiem volksfeest. In het eerste weekend van oktober staat Maassluis in het teken van de Furieade. Dan branden reeds op vrijdagavond op alle vensterbanken Furieade-kaarsen en de dag daarop barst het feest los, met onder andere in de haven een vlootschouw van oude en recent verworven museumschepen.'

Schip met drie poten

'De poten: dat is het eerste waar een machinist naar kijkt. Poten zijn de zuigerstangen. Nou, de Furie heeft drie prachtpoten.' Aldus Gijs Smoor, een van de 'meesters' van de enige overgebleven, in Nederland gebouwde, stoomzeesleper Furie. Met circa 25 andere vrijwilligers had hij in tweeëneenhalf jaar tijd hard gewerkt om de Furie weer onder stoom te krijgen.

Tekst: uit eerder gepubliceerde artikelen en kranten, samengesteld door de Historische Vereniging Maassluis.

Foto's: kranten, Gerry Hanneman, Stichting Hollands Glorie