Streekhistorie: De Hofstraat, het oude centrum van Honselersdijk

Tijdens het Historisch Café op 12 juli stond Café Bij 't Hof in de spotlight. Al eerder hebben we de Nederhof de revue laten passeren. In dit artikel lichten we vijf andere markante gebouwen in het oude centrum van Honselersdijk aan: Een Herberg, een molen, een veiling, een station en sporen van het oude dorpsplein.

Luchtfoto 1954 met tekst

Het oude dorpsplein

Aan de zuidzijde van de Hofstraat op nummer 42 staat een wit huisje vreemd schuin ten opzichte de straat. Op deze plek had circa 400 jaar geleden timmerman Teunes Gerritszn. zijn woning, werkplaats en erf. Het lag nogal prominent aan het oude dorpsplein dat vlak naast het oude jachtslot lag. Andere gebouwen aan de zuid-oostzijde van het plein waren eigendom van een smid, een bakker, een wielmaker en diverse schippers. Maar ook een perceel van 'Zijn Hoocheijdt' (prins Frederik Hendrik), met daarop sinds 1630 een schooltje. Kennelijk waren er voldoende kinderen aanwezig om te onderrichten.

kaart uit ca. 1640

De bijhorende stallen lagen uitgespreid aan de westzijde van het plein, dat hierdoor geen duidelijke begrenzing had. Het dorpsplein dat beplant was met bomen heeft nadien nog ongeveer 30 jaar bestaan. Met de transformatie van het oude middeleeuwse jachtslot in een modern paleis waren de stallen op het plein te klein en moesten vervangen worden. Het Huis Honselaarsdijk was bedoeld om hoog bezoek te ontvangen en dan kwam de hele hofhuishouding mee. Aanvankelijk zou het dorp gespaard blijven, zoals te zien is op de prent van Balthasar Florisz. van Berckerode.

prent Balthasar Florisz van Berckerode

Maar toen rond 1640 de Nederhof gebouwd werd, moesten het plein en zeker vijf huizen plaatsmaken. Dit was een mooie gelegenheid om dit rommelige dorpje eveneens te moderniseren. Het verkavelingsplan met rechte lijnen en haakse hoeken was net als het paleis keurig georganiseerd volgens de rationalistische stedenbouw uit die tijd. Voor zover ik weet, had alleen Den Haag een vergelijkbare stadsuitleg langs haar Prinsengracht.

kaart uit ca. 1640 bewerkt

Het nieuwe rechthoekige dorpsplein met bomen werd begrensd door de Nederhof en de woningen aan onze huidige Prinsengracht. Aan de zuidzijde van de Nederhof was een ommuurde tuin bedacht, maar daar is het nooit van gekomen. Hierdoor slingert de Hofstraat en zijn de sporen van het oude dorp zichtbaar gebleven, zoals te zien is aan de schuine ligging van nummer 42.

Herbergen en hotels

In het kader van het thema van Open Monumentendag is het interessant om te melden dat Honselersdijk een toeristische trekpleister was. Huis Honselaarsdijk was het mooiste Hollandse lusthof in de 17e eeuw en was daarmee een interessante bezoekplek voor een eerst vorm van toerisme en voor studiereizen van jonge architecten en kunstenaars uit heel Europa. Zij kwamen naar Den Haag en namen vervolgens de trekschuit naar Honselersdijk. Dat was in die tijd een dagje reizen, dus moest er ook overnacht kunnen worden.

Prent met trekschuit voor de Nederhof

Er waren in elk geval twee herbergen die onderdak boden: De Moriaan in de Hofstraat en 's Lands Welvaren nabij de Valbrug. Deze laatste kocht het recht zich Hofherberg te noemen en werd in 1707 in opdracht van Frederik van Pruisen (kleinzoon van Frederik Hendrik) verplaatst naar het midden van het plein, dat al versmald was door de aanleg van de Prinsengracht en nu dus de helft korter werd. Na de terugkeer van de Van Oranjes in 1754 ging deze herberg Het Wapen van Oranje heten.

kaart van Samuel de Puyt, 1760

Op een kaart van Samuel de Puyt uit 1760 is de indeling van deze herberg te zien en een ook dat de naastgelegen stal plaats bood aan 20 paarden. De Hofstraat heette toen nog De wegh na Naaldwijck, later Naaldwijksche weg en pas sinds 1930 Hofstraat. De herberg is sinds 1857 niet meer als zodanig in gebruik. Het werd het eerste postkantoor van Honselersdijk en is nu een monumentaal woonhuis.

Foto Hofstraat 62, voormalige Hofherberg Het Wapen van Oranje

De stal van de Hofherberg is al 175 jaar ingericht als tapperij. Het is een wonder dat dit café er nog staat want er is al eens een locomotief van de WSM naar binnen gereden. Sinds 1932 heeft het de naam Café bij 't Hof en is het in handen van dezelfde familie gebleven.

Ansichtkaart van de Hofstraat met rechts De Moriaan

Herberg De Moriaan lag op het perceel van schipper Huijch Janssen en heeft nog lang bestaan. Op een oude ansichtkaart is deze herberg te zien. Nu staat er een pand met het jaartal 1901 op de gevel ingemetseld. Tegenover de Mondriaan lag in die tijd het Bondshotel. Ook deze is afgebroken.

Ansichtkaart van Hofstraat met het bondshotel

De molen

In het jaar 1854 is een korenmolen aan de Hofstraat gebouwd. Het was een stellingmolen die verhoogd is om de wieken te verlengen. Rond 1910 woonde de familie Aalbrechts in het naastgelegen molenaarshuis.

Ansichtkaart vanaf de Dijkweg met zicht op de korenmolen

De wieken zitten er in 1954 niet meer op, zoals op foto's te zien is. De molenstomp behoorde vervolgens bij de boerderij van Olsthoorn en is in 1966 na een brand gesloopt.

Foto vanaf de Hofstraat met de stomp van de molen

De veiling

Honselersdijk heeft meerdere veilinggebouwen gehad. De eerste stond aan de Dijkstraat op het voorplein van de huidige Katholieke kerk. De tweede stamt uit 1905 en lag aan de Hofstraat ter hoogte van de huidige Kapelweg. Het was een groenteveiling met een representatieve voorgevel, maar vooral ook een overdekte losplaats aan het water. Het veilinggebouw had een zaagtanddak met veel ramen waardoor de hal goed verlicht werd.

Foto Bloemenveiling ca. 1927

Deze veiling bleek in 1927 te klein en werd voor korte tijd een bloemenveiling. Oudere bewoners kennen het gebouw vooral als Kistenfabriek Bodegraven. Deze oude veiling is in de jaren 70 afgebroken en heeft plaats gemaakt voor woningen.

Het station

Tot 1912 reed de stoomtram van de WSM door de Hofstraat. Dat was een lastige en gevaarlijke situatie. Met het verleggen van de spoorbaan naar een nieuw tracé tussen de Nieuweweg en de Dijkweg (achter de Nederhof langs) waren er minder ontsporingen. Het nadeel was dat passagiers niet meer in een café op de tram konden wachten, maar in de kou stonden.

Foto Station Honselersdijk

In juli 1912 was er pas een stationnetje. Maar dan ook een goede, waarbij de entree van het wachtlokaal in de zijgevel zat en tuimelramen aan de zijde van de Hofstraat had waardoor de rook en het stoom niet naar binnen woei. Ladingmeester en tekenaar Jaap Binnendijk, woonde bij zijn moeder aan de Hofstraat. Na het verwijderen van het spoor in de jaren 70 is ook het station gesloopt.

Winkeliers

De Hofstraat was lange tijd de hoofdweg en kende naast horeca ook veel kleine ondernemingen. Buurtbewoners kennen nog kruideniers Van der Burg en Brandhorst, melkboer Braat, bakker Scholtes, de sigarenwinkel van Van der Lugt, Aagje Dijkhuizen met ondergoed en garenband, Joop Gardien IJzerwaren (waar voorheen Den Hollander een benzinepomp had en petroleum verkocht) . Schoenmaker Speelgoed en herenkapper Piet van Ommeren.

Wie voortaan over Hofstraat fietst, ziet niet alleen woningen en een café, maar met wat verbeeldingskracht ook 10 winkeltjes, twee herbergen, een hotel, een molen, een veiling en een station. En let even op het huis op nummer 42 dat het oude dorpsplein markeert.

Auteur: Jolanda Faber, Historische Vereniging Naaldwijk Honselersdijk

met dank aan Gerard Beijer en bezoekers van het Historisch Café in Café Bij 't Hof.

Foto's: Historisch Archief Westland en Westlands Museum

Heeft u foto's van de winkels in de Hofstraat? Wij zijn er nieuwsgierig naar. Kom naar de Historische Informatiemarkt op zaterdag 13 oktober in het gemeentehuis aan de Verdilaan om deze ter plekke te laten scannen.