Fotograaf Henri de Louw, oudste foto’s van Westland (deel 2)

Het Historisch Archief Westland beheert zo’n 50.000 afbeeldingen die in Westland door de jaren heen zijn gemaakt. De collectie geeft dan ook een geweldig beeld van de ontwikkeling van Westland in de afgelopen 150 jaar. Foto’s zeggen vaak meer dan woorden en kunnen een gebeurtenis of situatie in één keer inzichtelijk maken zonder dat je hier bepaalde kennis of vaardigheden voor nodig hebt. Dat maakt foto’s ook zo aantrekkelijk en leuk om naar te kijken. In deze rubriek wilden we dan ook dieper ingaan op de fotocollectie, maar waar begin je?

Daar hoefden we niet lang over na te denken. Jaren geleden kwam we er namelijk achter dat een aantal oude foto’s uit de collectie qua stijl erg veel op elkaar leken. Het vermoeden ontstond dat het om een serie foto’s ging die door dezelfde fotograaf was genomen. Samen met een vrijwilliger werd historisch onderzoek gedaan waaruit bleek dat dit inderdaad het geval was. Een unieke vondst, omdat fotoseries makkelijker te dateren zijn en een uitgebreider beeld geven van de situatie op dat specifiek tijdstip. Vandaag deel 2 van een drieluik over de foto's van Henri de Louw.

Serie circa 1890

Naaldwijk

Historisch Archief Westland, Collectie Wim Emmens

We verlaten De Lier en gaan naar het Naaldwijk van omstreeks 1890. We zien hier de huidige Julianastraat, die toen nog Noordeinde of Noordweg werd genoemd. Links zien we een drietal dames staan, waarvan er twee recht in de camera kijken. De vrouw met het witte kapje wendt zich net af op het moment van fotograferen.

De dames staan voor de ingang van de in de volksmond genoemde Tien Plagen. Dit waren tien woningen die in 1882 zijn gesticht door Franciscus Cornelis van Rest. De huisjes huisvestten de armste inwoners van Naaldwijk. Omdat ze geen achtertuin hadden was het erf voor de woningen omheind met een groot massief hek. Zoals we kunnen zien werd het erf voor van alles gebruikt. Op het moment van fotograferen lijkt het erop dat matten en kleden worden uitgeklopt. Ook staat er een tobbe tegen de gevel van een van de woningen.

De bewoners van de Tien Plagen kregen door de jaren heen steeds meer een negatieve naam. In 1906 werd in de krant bijvoorbeeld melding gemaakt dat de huisjes eindelijk zouden worden afgebroken. In datzelfde jaar maakte het Rotterdamsch Nieuwsblad melding dat een gezin dat afkomstig was van de Tien Plagen niet welkom was in De Lier en met de verhuiswagen onder luid gejuich werd weggestuurd uit het dorp. Het hekwerk werd na de sloop hergebruikt bij een plantsoen aan de Woerdlaan.

De eerste twee panden rechts waren eigendom van Gerrit Hofland, die ze verhuurde. Het lage pand ernaast was van Johannes Franken en daarnaast bevond zich de herberg van Cornelis van der Ende. Wat er precies op het uithangbord staat is helaas niet te lezen. Bijzonder is dat in dit pand tot op de dag van vandaag een kroeg is gevestigd.

Historisch Archief Westland, Collectie Wim Emmens

Deze foto is iets verderop genomen op de hoek Molenstraat/Herenstraat. We kijken de Herenstraat in en wat meteen in het oog springt is het post- en telegraafkantoor aan de linkerkant. In 1893 is op dit gebouw een bovenwoning geplaatst, waardoor we zeker weten dat deze foto voor 1893 is genomen. De telegraaf was in die tijd een technisch hoogstandje en zorgde ervoor dat berichten veel sneller verzonden konden worden. Bij de ingang van het kantoor loopt een hond te snuffelen en zit een kind te spelen. Twee mannen met allebei een bolhoed op kijken belangstellend in de richting van de camera.

Aan de overkant zat een andere belangrijke verspreider van informatie, namelijk de agent van de Westlandsche Courant. In december 1890 werd P. Kuijvenhoven Sr. In deze rol aangesteld. Als agent was hij verantwoordelijk voor het aannemen van abonnementen, advertenties en het incasseren van geld. Het pand is voorzien van een groot reclamebord aan de gevel en op het kleine bordje erboven staat jaargang met daarboven waarschijnlijk het getal 19. Dit zou betekenen dat de foto in 1891 is genomen.

Twee mannen bekijken aandachtig het witte bord aan de muur, waarop waarschijnlijk het laatste nieuws of advertenties zijn geplakt.

De man met de grote lorrezak over zijn rug werd door historicus en oud-politicus Jan Emmens geïdentificeerd als Gerrit Alsemgeest. De poort waar hij voor staat werd in de volksmond ook wel De Poort van Welling genoemd en gaf toegang tot het huis en de tuin van Gerrit Welling. Aan het eind van de straat zien we achter hotel Torenburg het hekwerk, wat toegang gaf tot het erf. Als we inzoomen lijkt er op het hek de woorden “paardenhouderij” en “uitspanning” te staan. Blijkbaar konden achter hotel Torenburg de paarden worden gestald van de gasten. In deze serie van Naaldwijk is het opvallend dat de iepen op het plein nog blad hebben. Op de rest van de foto’s van Naaldwijk zijn de bomen kaal, waardoor we weten dat die foto’s op een ander tijdstip zijn genomen.

Historisch Archief Westland, Collectie Wim Emmens

Henri de Louw heeft deze foto genomen ter hoogte van de huidige ingang van de Tuinen in Naaldwijk. We kijken vanuit de Herenstraat richting de Zuidbuurt. Links zien we een gedeelte van het Wilhelminaplein, wat toen het Marktplein werd genoemd, en het raadhuis van Naaldwijk. Wat gelijk in het oog sprint is het logement De Vergulde Valk. In de gevel is een steen ingemetseld met daarop een valk afgebeeld. Verder valt op de gevel te lezen dat het logement paard en rijtuig verhuurde en daarnaast een tuin had. De gevelsteen met daarop de valk is bewaard gebleven en is te zien in het Westlands Museum. Rechts van het logement zien we de poortdeur die toegang gaf tot het erf achter het logement. De deuren zijn mooi beschilderd met twee witte paarden.

Ook hier trekt Henri de Louw weer de aandacht van de Naaldwijkse bevolking. Voor het raadhuis zien we onder andere een veldwachter in uniform met belangstelling de lens inkijken. Op het moment van fotograferen worden net twee houten kruiwagens de Herenstraat ingereden, waarvan er één volgeladen is met iets dat lijkt op stro. Op het Marktplein stonden in die tijd nog grote iepen die in 1897 zijn gerooid. Dit omdat ze tekenen van verval begonnen te vertonen. Tussen de bomen door zien we nog iemand op een bankje zitten en is de helft van het aanplakbord te zien. Via dit bord konden de inwoners op de hoogte worden gesteld van beslissingen, verkopingen en andere aangelegenheden.

Helaas is niet duidelijk wat er precies op de affiches staat. Hiermee had de foto nog beter gedateerd kunnen worden. Aan de rechterkant zien we een deel van de bebouwing aan de Herenstraat. Het pand met balkon en vlaggenmast is de ambtswoning van de burgemeester, waarover later meer. Er glipt nog net een meisje voor de fotograaf langs, waardoor ze maar vaag te zien is. Wel zien we duidelijk dat ze een mandje vast heeft.

Historisch Archief Westland, Collectie Wim Emmens

Het meisje van de vorige foto zien we hoogstwaarschijnlijk ook op deze foto. Als je goed kijkt, zie je haar staan voor de kerk. We denken dat het om hetzelfde meisje gaat, omdat ze haar mandje ondersteboven over de paal heeft gehangen. Ze neemt rustig de tijd om naar de fotograaf te kijken. Historicus en oud-politicus Jan Emmens, die hiervoor ook al even genoemd werd, heeft in het verleden onderzoek naar deze foto's van Naaldwijk gedaan. Daarbij kwam hij achter een opvallend detail in deze foto.

Doordat de foto zo scherp is kan je namelijk door de ramen van de pastorie, links op de foto, kijken en zie je dat deze leeg staat. Dit sluit aan op de periode waarin we vermoeden dat deze foto is genomen. Emmens kwam erachter dat bij de overgang van twee dominees tussen 1890 en 1891 de pastorie een tijd leeg stond. Door dit feit kunnen ook de andere foto’s, waarbij de iepen geen blad dragen, preciezer gedateerd worden.

Tussen de kerk en de pastorie was de kleuterschool gevestigd, wat in die tijd de bewaarschool werd genoemd. Op de foto is ook de dorpspomp te zien, die door de jaren heen op verschillende plekken op het plein gestaan heeft. Het pand rechts van de dorpspomp was eigendom van wethouder Karel Stokdijk. Hij was naast wethouder ook koopman en bewaarde zijn koopwaar in het pakhuis ernaast. De lantaarnpaal lijkt niet meer te werken, aangezien er geen glas meer in de kap zit en de olielamp is verdwenen.

Historisch Archief Westland, Collectie Wim Emmens

Voor het nemen van deze foto is Henri de Louw iets verder doorgelopen in de Herenstraat, waarna hij zich heeft omgedraaid. We zien een zwarte koets die voor de ambtswoning van de burgemeester staat te wachten. De man met bolhoed lijkt te willen instappen, maar wordt afgeleid door iets wat in de Herenstraat gebeurt. Als we iets inzoomen lijkt de vrouw naast de rechter koets haar beide handen naar haar mond te doen en de man naast haar wijst naar iets.

Het rijtuig verderop in de Herenstraat lijkt naar de zijkant van de straat te zijn gereden. Wat er precies is gebeurd blijft hoogstwaarschijnlijk voor altijd een raadsel. De foto is op dezelfde dag genomen als de vorige twee foto’s. De kruiwagen die links tegen de gevel staat is waarschijnlijk de kruiwagen die ook te zien was op de eerdere foto. Misschien dat er iets is gebeurd met de andere volle kruiwagen.

Het imposante gebouw aan de linkerkant met balkon en vlaggenstok is de ambtswoning van de burgemeester. Het huis is in 1890 opgeleverd, wat betekent dat het nog helemaal nieuw is op het moment dat deze foto werd genomen. In die tijd was Claas Jan Mathijs Noorduyn burgemeester van Naaldwijk. Het huis links hiervan is van de dokter. Bij de bovenste twee ramen zijn spiegeltjes bevestigd waarmee de bewoners vanuit de kamer de straat in konden kijken.

Rechts op de hoek van de Herenstraat zien we hotel Torenburg, dat toen werd geëxploiteerd door H.J. Houniet. De mannen in het wit zijn druk bezig met de laatste werkzaamheden van een grote verbouwing die eind 1890 werd afgerond. Daarbij werd het pand uitgebreid waardoor het mogelijk werd om grotere groepen te ontvangen voor vergaderingen, uitvoeringen maar ook voor het veilen van producten.

Historisch Archief Westland, Collectie Wim Emmens

Henri de Louw nam deze foto van bijna exact dezelfde plek als in 1880. Toen stond hij echter iets verder terug in de Prins Hendrikstraat, die toen de Zuidbuurt heette. Het is druk op straat en de fotograaf trekt weer veel bekijks. Zelfs vanuit deuropeningen wordt Henri de Louw gadegeslagen door nieuwsgierige mensen. Het meest linker huis werd bewoond door Cornelis Persoon die zadelmaker was. In het huis ernaast, waar de vrouw in de deuropening staat, woonde bakker Johan Rodenrijs.

In de buurt woonde nog een andere bakker, namelijk Karel Poortman. Hij woonde in het begroeide huis waar we links op uitkijken. De begroeiing was bijzonder omdat het om een Leipeer ging, die als onderstam een Meidoorn had. We zien ook hier weer voor het huis de veldwachter in uniform staan.

Aan de rechterkant van de straat zien we twee uithangborden. Op het achterste staat nog net het woord “uitspanning” te lezen en er onder is een wijzende hand geschilderd. Dit uithangbord was van “De Vergulde Valk”. Het uithangbord aan het andere pand is helaas niet goed te lezen, waardoor we niet zeker weten hoe dit koffiehuis heette. Wel is bekend dat het werd gerund door Johannes ’t Hoen, die tot 1893 een vergunning had voor de verkoop van sterke drank in het klein. De vergunning gold alleen voor de voorkamer van het pand, de rest diende als woning.

Op de gevel van de woning rechts is een houten plank bevestigd waarvan wij de functie nog niet hebben weten te achterhalen. Mogelijk dat het met de functie van het pand te maken had. Verder zien we boven de ingang een metalen stang met opstaande haak uit de gevel steken. Deze haken komen we vaker tegen op de foto’s van De Louw en hebben gediend als steun voor de straatlantaarns.

Historisch Archief Westland, Collectie Wim Emmens

Deze foto past niet helemaal binnen de rest van de serie die we kennen van De Louw en zou zomaar in opdracht van de Katholieke Kerk gemaakt kunnen zijn. Afgezien van de jongen op straat lijkt er weinig te gebeuren op de foto, maar als we verder inzoomen zien we dat uit het huis van het hoofd van de jongensschool iemand uit het raam naar de fotograaf kijkt. Dit pand diende oorspronkelijk als zusterhuis voor de Zusters Dominicanessen. Zij werden hier ingezet voor sociaal werk en het geven van les aan de Rooms Katholieke meisjesschool. Later zijn deze zusters gehuisvest in het Sint Martinusgesticht iets verderop aan de Dijkweg. Hierdoor kreeg het oude zusterhuis de bestemming als woning voor de hoofdmeester van de jongensschool. In de straat zelf zien we nog het spoor lopen van de WSM dat in die tijd vlak langs de kerk liep. Het station lag iets verderop aan het begin van de Dijkweg. Verder is er eigenlijk weinig te zien op deze foto en geeft het vooral een indruk van de aanwezigheid van de Katholieke Kerk in Naaldwijk.

Zondag het laatste deel van een drieluik over de foto's van Henri de Louw. WOS TV maakte ook en video over de fotocollectie. Bekijk die reportage hier:

Auteur: Lars Steenbeek - Historisch Archief Westland
Met dank aan Gerard Beijer en vrijwilligers werkgroep Oud-Monster