Streekhistorie: Westlands glas voor getroffen gebieden (actie Ruiten troef 1946)
In 1946 waren er in Zeeland, Noord-Brabant, Limburg en Gelderland heel veel, door oorlogshandelingen, zwaar beschadigde woningen nog steeds niet gerepareerd.
Glas was schaars. De meeste woningen waren provisorisch dichtgetimmerd met planken en stukken metaal. Het was koud, vochtig en kaal. Want veel bewoners waren ook hun huisraad kwijtgeraakt.
Er was wel sprake van wederopbouw, maar dat duurde allemaal heel lang. Bovendien had men weinig vertrouwen in de overheid, die de zaak erg bureaucratisch aanpakte.
"Mooie woorden gesproken in Den Haag, maar de lijdensweg der bevolking in de getroffen gebieden schijnt eindeloos. Maakt u eens een tocht door de geteisterde gebieden en praat eens met bewoners van beschadigde woningen. Ge zult nog veel cellophaan voor de ramen zien en planken, ge zult klachten horen over vocht en kou, over inregenen en tocht. Niet dat de mensen u overstromen met klachten. Ze zijn alleen een beetje moedeloos en verbitterd en hebben weinig vertrouwen in u. Er zijn er al zo velen geweest." (De Waarheid 19 nov. 1946).
De materiële hulp aan de inwoners van de getroffen gebieden werd georganiseerd door het Nederlands Volksherstel, dat in vrijwel elke gemeente in Nederland een lokaal comité instelde. Daarbij werd samengewerkt met de Hulpactie Rode Kruis (HARK) en de lokale autoriteiten.
Historisch Archief Westland
Hulp uit Honselersdijk
De heer Boerman uit Honselersdijk bezocht kort na de bevrijding Oosterbeek en zag daar de verwoesting en het gebrek aan glas. Terug in Honselersdijk opperde hij het plan dat de tuinders te hulp zouden komen. Wanneer iedere tuinder twee of drie eenruiters afstaat, kunnen op die wijze velen worden geholpen. Er werd een inzamelingsactie gestart.
In augustus 1945 is het ingezamelde glas uit Honselersdijk per schuit naar Oosterbeek gebracht en meteen geplaatst. De schilders en hun personeel uit Honselersdijk stonden hun vakantiedagen af en hebben belangeloos de ramen geplaatst. Nederlands Volksherstel nam de actie over en stimuleerde Naaldwijk om hetzelfde te doen. Inmiddels werd het plan opgevat om de tuindershulpactie uit te breiden over het hele land (Westlander, 27 juli 1945).
Oproep 'Ruiten troef'
Ook de bekende pater Henri de Greeve trok zich het lot van de inwoners van de getroffen gebieden aan. Hij deed op 21 september 1946 in zijn wekelijkse radiopraatje een vurige oproep. Dat was in het programma 'Lichtbaken' op de zaterdagavond bij de KRO. Zijn toon was scherp: "Op het Binnenhof wordt weer dubbel glas aangebracht, maar in de geteisterde gebieden waaien de mensen uit hun glasloze huizen."
Onder het motto 'Ruiten troef' riep hij op zo veel mogelijk glas in te zamelen en te brengen naar die plaatsen waar het hard nodig was. De pater was bekend en geliefd, niet alleen bij katholieken.
Pater Henri de Greeve. Historisch Archief Westland
Nog eens Honselersdijk
Honselersdijk kwam meteen weer in actie. In overleg met Nederlands Volksherstel werd besloten het dorp Rilland-Bath te gaan helpen. In korte tijd werd 560 m2 glas ingezameld en een collecte leverde 1.844,25 gulden op. Het ingezamelde glas is half november 1946 per schuit vervoerd naar Rilland-Bath. Twaalf schilders en hun personeel uit Honselersdijk gingen mee en hebben het glas gezet.
De bewoners van Rilland-Bath waren dankbaar. De krant schrijft: "In het algemeen waren de woningen van Rilland-Bath dichtgespijkerd, het was er donker, ongezellig en koud. Stoken had dikwijls geen zin omdat de woningen niet dicht waren. Nu is er licht gebracht in de huizen, het is er gezelliger geworden en de bewoners kunnen zich nu beschut weten tegen het gure jaargetijde. Voor dit alles zijn zij Honselersdijk dankbaar."
De ruiters uit Wateringen
Ook Wateringen liet zich niet onbetuigd. Al in 1945 is er glas en geld ingezameld om het dorp Bruinisse te helpen. Op dezelfde dag als de radiotoespraak van pater De Greeve besloot de Commissie Kinderkeuken in Wateringen mee te doen met de Ruiten troef-actie. Ze zijn gaan kijken in het zwaar beschadigde dorp Empel en hebben overlegd met de pastoor ter plekke.
Na een "straffe predikatie" in de kerk wisten de Wateringers in korte tijd ruim 10.000 gulden bijeen te brengen. En op 24 augustus hadden ze al ruim 1.500 m2 glas verzameld.
Dat glas is kort daarna met een schip van Bol naar Empel gebracht. Een Vios-bus bracht 27 Wateringers, onder wie ook Bernardus Visser, naar Empel. Zij zouden in twee weken tijd al het glas gaan plaatsen. De mannen werden ingekwartierd bij lokale Empelaren. Zo heeft Bernardus Visser (vader van Cobie van Rijn-Visser uit De Lier) al die tijd gelogeerd in de boerderij van de familie Van der Dussen. Cobie vertelde me dat ze nog steeds contact heeft met de familie.
Op 27 augustus arriveerde er in Empel ook nog een vrachtwagen vol met fruit. De pastoor schreef hierover: "We hebben toen een schoone groentenwagen gemaakt (met een vlag er op) en de dijk langs. U had de gezichten van de mensen moeten zien. Wat kost dat nou mijnheer pastoor? Niets, helemaal niets. Dat is van die ruiters van Wateringen." Ook is er een behoorlijke lading huisraad aangeleverd en ontvingen de inwoners (door Wateringse vrouwen samengestelde) pakketten met kleding en dagelijkse spulletjes.
Op 10 september zijn er nog tien Wateringers naar Empel gegaan om te helpen met plaatsen van het glas. Een week later waren ze klaar. Ze hebben in totaal zo'n 8.340 ruiten geplaatst.
Historisch Archief Westland
Op 20 oktober kwam een grote groep inwoners van Empel naar Wateringen. Zij organiseerden voor de Wateringers een gezellige avond in het Bondsgebouw en voerden er een revue op. Elk gezin in Wateringen ontving een zeefdruk van de dankbetuiging uit Empel. We hebben er naar gezocht, maar hebben er geen origineel van kunnen vinden. Hebt u er misschien een liggen thuis? Laat het ons weten.
Historisch Archief Westland
Naaldwijk helpt Bergen op Zoom
Daartoe opgeroepen door Nederlands Volksherstel heeft ook Naaldwijk hulp geboden en wel aan het dorpje Ooltgensplaat. Al in augustus 1945 zijn vijf volgeladen schuiten met ingezamelde huisraad en glas vertrokken naar Ooltgensplaat.
In 1946, na de oproep van pater De Greeve, heeft Naaldwijk ook hulp (500 m2 glas) geboden aan Bergen op Zoom. Ik citeer uit de bedankbrief van de gemeente Bergen op Zoom:
"Zeer aangenaam werd de gemeente verrast door het namens het Comitee Naaldwijk, in het kader van de ruitentroef-actie, gegeven blijk van hartelijk medeleven in het lot hetwelk ook onze gemeente door oorlogshandelingen zoo zwaar getroffen heeft, waardoor vrijwel geen huis van glasschade is gespaard gebleven. De alleszins welkome zending glas, welke de bevolking van deze stad van u mocht ontvangen voorziet ongetwijfeld mede in de dringendste behoeften om de woningen tegen de aanstaande winter in een enigszins bewoonbare staat te brengen."
Speciaal bedankt werden de heren J. Krijger, L.M. Zwinkels en Th. Steenks.
De Lier helpt Elst
Ook De Lier, dat in 1945 al hulp bood aan Arnhem en Nieuwekerk, deed mee aan de actie Ruiten troef. Er is op grote schaal glas (1300 m2) en geld (bijna 50.000 gulden) ingezameld. Besloten werd vooral het dorp Elst te gaan helpen.
Begin december 1946 is het ingezamelde glas vervoerd naar Elst. De groep schilders en de meegereisde wethouder Voskamp werden eerst officieel ontvangen op het gemeentehuis in Elst. Burgemeester Klijn van Elst sprak: "Zij komen ons helpen in de grote nood in deze zoo zwaar getroffen gemeente, komen wat warmte brengen in de gezinnen en daarom is deze uiting van goede burgerzin van zo'n groote waarde."
Als blijk van dank schonk de gemeente in oktober 1947 een oorkonde aan de inwoners van De Lier. Op de oorkonde staat: "Ook Greve's Ruitentroef bracht weder helder licht en maakte in het gul De Lier de snaren aan het trillen van 't christelijk gemoed, dat stelde zich ten plicht in 't land van Elst den nood aan glas te stillen."
De oorkonde, die in oktober 1947 gedurende twee weken tentoongesteld werd in de etalage van de firma G. Dekker in De Lier, is door de toenmalige gemeente De Lier in bruikleen afgestaan aan De Timmerwerf.
Historisch Archief Westland
Speciale vermelding verdient nog het initiatief van J.H. Crezée (burgemeester van De Lier van 1919-1935). In november 1945 vroeg de oud-burgemeester aan de gemeente De Lier om glas voor de beschadigde woningen van zijn familieleden in zijn geboortedorp Klundert. De heren C. van Geest en F. van Duijn uit De Lier haalden vervolgens zoveel glas op dat Crezée op 26 november 1945 met een grote, volgeladen vrachtwagen naar Klundert reed. Crezée bedankte de Lierse bevolking in de krant.
Monster helpt Heusden
Vanuit Monster is al in 1945 hulp geboden aan Den Bommel. Zes schuiten met huisraad, kleding, glas en dakpannen. En er werd een bedrag van 10.000 gulden bijeen gebracht.
En ook Monster deed in 1946 mee aan de Ruiten troef-actie. In een huis aan huis bezorgde circulaire werd de bevolking opgeroepen glas ter beschikking te stellen. De lokale jeugdverenigingen hebben het glas opgehaald en tijdelijk opgeslagen bij de schildersbedrijven van Van Rest en Van der Wilt, welke laatste geheel belangeloos de vakkundige verpakking verzorgde.
Eind oktober 1946 is het glas (6 ton), met een auto van J.H. Grootscholten, door kapelaan De Lange, de heer Janmaat en drie helpers naar het zwaar getroffen Heusden gebracht.
Poeldijk helpt Roosendaal en Nispen
In augustus 1945 zamelde de afdeling Poeldijk van Nederlands Volksherstel al huisraad en geld (11.000 gulden) in voor de inwoners van Bruinisse. En ze deden mee aan de Ruiten troef-actie.
Op 6 oktober 1946 werd vanaf de kansel in de Bartholomeuskerk, voorafgaand aan de preek, het volgende gemeld aan de parochianen:
"Er heeft zich in de parochie een comitee gevormd om glas in te zamelen voor de geteisterde gebieden. Vriendelijk herhalen ook wij het verzoek aan onze tuinders, zooals Henri de Greve dat deed aan alle Nederlanders, om die getroffenen zoo mogelijk te helpen vóór den winter in een beschutte woning te leven. Ieder wat, dan worden velen geholpen."
Het resultaat mocht er zijn. Er werd ruim 1.000 m2 glas ingezameld.
Historisch Archief Westland
Historisch Archief Westland
Het krantenartikel en de foto's in dit hoofdstuk (gemaakt door fotograaf vd Broek van Foto Brenzo in Roosendaal) ontvingen wij van A. van Holsteijn. Diens vader Chris van Holsteijn was een van de Poeldijkse mannen en staat ook op de groepsfoto op de Markt in Roosendaal (onderste rij helemaal rechts). De ontvangst van deze foto's is de aanleiding geweest om onderzoek te gaan doen naar de actie Ruiten troef.
Begin november 1946 is het Poeldijkse glas getransporteerd naar Roosendaal. "Het was een invasie in het klein. Een vrachtwagen met 24 man uit Poeldijk, gewapend met hamers en verdere attributen, gevolgd door het geschut; te weten 1000 meter glas met de nodige stopverf e.d. Hier komt Poeldijk was op de auto gekrijt."
Op de foto's uit Nispen herkennen we (met dank aan Koos van Leeuwen en Ton van Lier) de Poeldijkers Piet de Brabander, Piet van der Klugt, Wout Louwerens, Thijs Kester, Jan de Brabander, Cees Rijgersberg, Jan Lunenburg, Nico Kester, Wim Duijnisveld, Dré Kester en Leo vd Meer.
De 24 Poeldijkers, die bijna twee weken werk hadden aan het glaszetten, werden in de watten gelegd door de dankbare inwoners. Ze mochten gratis naar de bioscoop in Roosendaal en hebben er een concert van de Ramblers bijgewoond.
Bij vertrek bood burgemeester Prinsen van Roosendaal ze nog twee zwanen aan als dank aan de Poeldijkse burgerij.
Kwintsheul helpt Uden en Volkel
Vanuit Kwintsheul is hulp geboden aan Uden en Volkel. Een delegatie uit Kwintsheul is eerst poolshoogte gaan nemen in Uden. De glasschade was zo groot dat snel een beslissing kon worden genomen. Vele huizen waren met hout en blik dichtgespijkerd. Je kunt bijna niet geloven dat het glas zo schaars was, dat het tuindersglas van Kwintsheul de enige oplossing kon zijn, schreef H.M. van den Elsen.
Kwintsheul zamelde glas in, dat vervolgens naar Uden en Volkel is gebracht en daar door een groep meegereisde, tot glaszetters omgeturnde Heulenaars is geplaatst. Op de vrachtwagen stond een bord "Kwintsheul helpt Uden".
Historisch Archief Westland
Op de foto herkennen we (met dank aan Koos van Leeuwen) Eduard Wolters, Wim van Zeijl, Kees v.d. Valk, Jan Raaphorst, Jan Bol, Henk van Koppen, Jan Grootscholten, Cor van Paassen, Piet v.d. Valk, Nic van Holstein, Henk Zwinkels, Jan van Marrewijk, Aad Scholtes Cz., Piet v/d Knaap, Aad Enthoven Klaasz. en Jan van Wingerden Cz.
Dat de nood in Uden hoog was (zo vertelt Koos van Leeuwen), blijkt wel uit het feit dat de glaszetters uit Kwintsheul meerdere malen met smekende boeren te maken kregen die ook hun stalramen gerepareerd wilden zien. De mensen die zich voor dit doel beschikbaar hadden gesteld mochten echter hun boekje niet te buiten gaan. Dat hield in dat de woonhuizen voorrang hadden. Pas zodra er glas over was zou er sprake zijn van reparatie aan stallen. Het is er niet van gekomen, zo groot was de schade aan de woningen. De Heulenaars hadden er ruim een week werk aan. Bij thuiskomst in Kwintsheul bood de gemeente Uden hen een gezellige feestavond in het parochiehuis aan.
's-Gravenzande helpt
In 's-Gravenzande heeft men in september 1945, in het kader van Volksherstel, maar liefst 46.950 gulden bijeengebracht. 's-Gravenzande adopteerde de dorpen Biggekerke en Arnemuiden.
Historisch Archief Westland
Aan de actie Ruiten troef heeft 's-Gravenzande niet meegedaan. En dat komt waarschijnlijk doordat 's-Gravenzande weinig glas te bieden had. De meeste kassen in en rond 's-Gravenzande waren in de oorlog immers geruimd wegens de aanleg van de Atlantikwall. Wel hebben ze meegedaan met de Ruiten troef-bloembollenactie. In die actie werden door het hele land bloembolpakketten verkocht en ging de opbrengst ook naar de geteisterde gebieden. Ook in 's-Gravenzande zijn bloembollen verkocht. Maar dat bracht niet genoeg op. Het organisatiecomité stelde vast dat er in 's-Gravenzande te veel inwoners zijn die zelf bollen telen.
Ze besloten in april 1947 toch maar weer een collecte te houden. In de krant werden de inwoners opgeroepen gul te geven.
"Iedereen weet dat er daar in die geteisterde gebieden menschen zijn die in een schuurtje wonen, terwijl dikwijls noch in dat schuurtje noch in de overgeschoten huizen, ruiten zitten en geen voldoende meubilair aanwezig is. Naast het leven is velen van ons ook het materieele bezit gebleven en nu wordt van ons een offer gevraagd, om onze medemenschen die er zooveel minder zijn afgekomen te steunen. 's-Gravenzanders, laten we ons eigen niet onbetuigd toonen tegenover onze landgenooten, maar veeleer het oude spreekwoord doen gelden "van 's-Gravezand, het royale land."
Wat de collecte heeft opgebracht, is helaas onbekend. De actie Ruiten troef was een groot succes. Berekend is dat de Westlanders circa 2 procent van hun kasglas hebben afgestaan.
Wilt u een aardig filmpje zien over de Ruiten troef-actie in Den Haag? Ruiten is troef - Open Beelden.
Auteur: Jan Buskes, Historisch Archief Westland.