Streekhistorie: Dokter Teer en het artsenverzet

In juni 2020 werden de arrestantenkaarten van de Rotterdamse Gemeentepolitie uit de Tweede Wereldoorlog gedigitaliseerd door het Stadsarchief Rotterdam.

Er bleken kaarten te zijn van dokter Teer, huisarts te Hoek van Holland: hij was tweemaal gearresteerd, de tweede maal werd hij zelfs naar Kamp Amersfoort gestuurd. Jan Nicolaas Teer werd op 24 september 1901 in Krommenie geboren en was getrouwd met Joanna Maria Schörcher. Hij vestigt zich in 1932 als arts in Amsterdam.

Op 23 augustus 1933 vestigt het echtpaar zich in Hoek van Holland. Ze gaan in de Prins Hendrikstraat op nummer 209 wonen. Ze krijgen twee kinderen. Op 1 juli 1937 wordt Teer medisch leider van de plaatselijke EHBO. Het gezin verhuist op 11 augustus 1938 naar de Rietdijkstraat 104 (waar nu Chinees Restaurant Ocean City gevestigd is).

De Artsenkamer
De artsenorganisatie Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst (NMG), waar de Nederlandsen artsen lid van zijn, wordt in mei 1941 door de Duitse autoriteiten gelijkgeschakeld. Op deze wijze wil de bezetter controle krijgen over de Nederlandse artsenstand. Dan richt de Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied, Seyss-Inquart, de Artsenkamer op. Het bestuur van de NMG sommeert haar leden lid te worden van de Artsenkamer. Het overgrote deel van de artsen weigert dit.

Door een aantal artsen wordt de verzetsorganisatie Medisch Contact (MC) opgericht. Van de 7000 Nederlandse artsen worden er 6000 lid van het Medisch Contact. Er volgt een verordening om lid te worden van de Artsenkamer. Vele artsen schrijven op advies van het Medisch Contact de president van de Artsenkamer, de Haagse uroloog dr. C.C.A. Croïn, een overtuigd NSB-er, een brief, waarin zij zeggen daar niet aan te kunnen voldoen. Ook Teer en de andere Hoekse huisarts, K.M. Knip sturen deze brief.

Artsendatabank van het Medisch Contact

1e arrestatie
Op 10 februari ’43 wordt Teer voor de eerste maal opgepakt door de Sicherheitspolizei, de reden waarom is niet bekend. Hij wordt dezelfde dag na verhoor weer vrijgelaten.

Verzet en arrestatie
In maart 1943 voert de Artsenkamer de druk aan de artsen op: het lidmaatschap van de Artsenkamer wordt verplicht gesteld en de artsen moeten zich inschrijven in het “Vestigingsreglement voor de Nederlandse artsen”. De reactie van de artsen hierop is de ‘afplakactie’: ze plakken de titel ‘arts’ op het bordje naast hun deur af, en strepen tevens het woord ‘arts’ op de recepten door. Ze doen zo dus afstand van hun titel, maar gaan wel door met hun werk.

In mei verbied Seyss-Inquart de artsen afstand te doen van hun titel. Weer wordt er in opdracht van het Medisch Contact een brief namens alle artsen aan hem gestuurd. Seyss-Inquart was woedend en laat vele artsen arresteren. Een groot deel kan onderduiken, maar er worden er toch nog zo’n 360 gearresteerd, waaronder dr. Teer. Bij hen worden de spreekkamer en apotheek verzegeld.

Teer wordt in de nacht van 25 op 26 juni gearresteerd door Groep 10 van de Rotterdamse politie. Deze groep was onder andere, naast het arresteren van mensen die een verordering van Seyss-Inquart overtraden zoals dus de artsen, ook verantwoordelijk voor het oppakken van Joden. Samen met dokter van Rijn van ’s-Gravenzande wordt Teer om 1 uur door de Sicherheitspolizei op het politiebureau gebracht. Om 7. 54 worden ze met de trein naar Rotterdam gebracht, onder begeleiding van twee agenten. Op dezelfde dag als hun arrestatie worden ze overgebracht naar het concentratiekamp Amersfoort.

Arrestantenkaart van dokter Teer Stadsarchief Rotterdam

Door de oprichters van Medisch Contact wordt met de hoogste Duitse medici in Nederland onderhandeld over de vrijlating van de artsen, waarbij het volgende bereikt wordt: indien de artsen een brief met excuses naar Seyss-Inquart sturen en een boete betalen van Fl. 50, worden de gearresteerden vrijgelaten. De meeste van de gearresteerden, waaronder Teer en van Rijn, worden na betaling van de boete na 10 dagen weer vrijgelaten.

In het boek ‘Stad binnen de Vesting’ over ’s-Gravenzande in de 2e Wereldoorlog, staat over dokter van Rijn: “...[hij] was op dat moment voorzitter van de Westlandse artsenkring en werd daarom opgepakt...Politieke gevangenen in een Duits concentratiekamp werden altijd kaalgeschoren. Dr. Van Rijn had dus ook een kaal hoofd toen hij uit het kamp terugkwam. Uit protest is hij toen geruime tijd met een kaalgeschoren hoofd blijven rondlopen’.

Uit de Hoek weg
In januari 1943 wordt bekend gemaakt dat een groot deel van de Hoek ontruimd dient te worden in verband met de land-inwaartse uitbreiding van de kustverdediging, waarbij inwoners die niet belangrijk voor de bezetter geacht worden, naar de Betuwe moeten evacueren. Teer blijft in de Hoek, maar gaat na zijn vrijlating uit Amersfoort toch uit de Hoek weg, de reden waarom is niet bekend. Wellicht wilden de Duitsers zo’n verzetspleger niet meer in een dorp met zoveel soldaten hebben.
Het gezin verhuist naar Doorwerth, waar Teer zijn huisartsenpraktijk voortzet. Ze komen in september 1944 midden in de slag om Arnhem terecht, hun huis raakt in de strijd beschadigd, waardoor ze weer moeten evacueren.

Na de oorlog gaan ze terug naar Doorwerth waar Teer een bungalow laat bouwen. Hij wordt echter geen huisarts meer, maar controlerend geneesheer bij Centraal Beheer. Op 21 juli 1973 overlijdt zijn echtgenote J.M. Teer- Schörger. Hijzelf overlijdt op 6 april 1984 op 82-jarige leeftijd. Hun beide kinderen overlijden zonder nageslacht. Hiermee komt een einde aan deze tak van de familie Teer.

Een uitgebreidere versie van dit verhaal staat op de website van het Historisch Genootschap: historischhoekvanholland.nl
Auteurs: Mirjam Visser en Dirk Ruis