Streekhistorie: Wim Bocxe - van katholieke burgervader tot NSB’er

In de Tweede Wereldoorlog was de Nationaal Socialistische Beweging van Mussert de enige toegestane politieke partij in Nederland.

Zittende burgemeesters namen zelf ontslag of werden ontslagen. Zij werden vervangen door NSB'ers. Soms waren dit fanatieke nazi's, soms goedwillende mannen, die zich als marionet lieten gebruiken.

Burgemeester Wim Bocxe (1898-1984) uit Zevenhoven was zo'n meeloper. In juli 1942 werd de katholieke Bocxe benoemd tot burgemeester van Wateringen. Hij was sinds 1927 burgemeester van de kleine Zuid-Hollandse gemeente Zevenhoven. De familie Bocxe was een keurig katholiek gezin. Zoals in menig goed katholiek gezin studeerde de oudste zoon voor het priesterschap en vader was lid van de Rooms-Katholieke Staatspartij. In december 1940 veranderde Bocxe van politieke kleur en werd hij lid van de NSB. Zelf heeft Bocxe zich nooit uitgelaten over zijn beweegredenen. Zijn vrouw Rie verklaarde echter na de oorlog tijdens een verhoor tegen de Politieke Opsporingsdienst dat haar man lid was geworden omdat hij '"erg sociaal voelend was en altijd meeleefde met de minder bedeelden". De NSB had naast een nationaal programma ook een socialistische invalshoek. De partij uitte veel kritiek op de uitwassen van de liberale economie en het kapitalistische stelsel voor arbeiders en kleine zelfstandigen.

Tijdens zijn installatierede presenteerde Bocxe zich nadrukkelijk als een NSB'er: nieuwbouw van goedkope woningen vooral voor grote gezinnen, sloop van slechte woningen, verbetering van het zwembad, uitbreiding van de sportvelden en organisatie van een centrale keuken. "Ik sta te midden van het volk en er niet naast of boven." Voor zijn komst naar Wateringen was Bocxe in Zevenhoven blokleider. Deze activiteiten werden niet door iedereen gewaardeerd in dit kleine dorpje in het Groene Hart. "Hij komt voor zijn beginselen uit en wordt daardoor door de pastoor en zijn geloofsgenoten geschuwd", vermeldt een intern inlichtingenformulier van de NSB uit april 1942. De conclusie luidt dat Bocxe geschikt is voor een functie als burgemeester.

Dimitri Gazan op Geni.com

Jeugdstorm
Met uitzondering van de oudste zoon, die voor priester studeert, kwamen drie van zijn kinderen in het vaarwater van de nationale jeugdstorm. Dat kwam met name zijn tweede zoon eveneens Wim geheten, duur te staan. Op het gymnasium in Delft kreeg hij vanwege het NSB-lidmaatschap van zijn vader te maken met pesterijen. De zoon werd bij de bevrijding tegelijk met zijn vader opgesloten, aanvankelijk in Duindorp later in een box op de Groente en Fruitveiling in Den Haag. Ook moeder Rie werd tot 2 april 1946 gevangen gezet in de Doelenkazerne in Leiden. Haar zoon Wim kwam twee weken later op vrije voeten en vader Bocxe werd op 4 juli 1946 in vrijheid gesteld. Hij werd niet verder vervolgd maar verloor voor tien jaar het kiesrecht. Ook mocht hij geen ambt meer bekleden en raakte hij zijn opgebouwde pensioenrechten kwijt. Eerder was Bocxe door de Nederlandse regering in ballingschap in Londen ontslagen wegens landverraad. Het ontslagbesluit is ondertekend door minister mr. Jaap Burger.

Bocxe vraagt herziening van het vonnis en kan de beschuldiging van landverraad niet begrijpen. "Ik heb altijd het landsbelang gediend", schrijft Bocxe. "Ik ben 48 jaar en wat kan ik anders beginnen dan weer ambtenaar te zijn. Niet alleen dat ik mijn betrekking kwijt ben maar tot heden kan ik niet beschikken over mijn huis, meubelen, geld, sieraden enz." Het is zo erg dat het gezin Bocxe nog nauwelijks over kleding beschikt omdat deze in beslag is genomen. "Wij, dat is mijn vrouw en ik en 5 kinderen hebben op 't oogenblik niets meer en wij zwerven van den een naar den ander. Wij hebben wat goede menschen ons geven". Ook zijn auto is Bocxe kwijt. Er rijdt een andere burgemeester in rond. Uiteindelijk krijgt Bocxe zeventig procent van zijn opgebouwde pensioenrechten terug. Ook vindt hij een nieuwe baan. In oktober 1946 treedt hij in dienst van het RK parochieel Armbestuur van Rotterdam. De katholieke kerk is barmhartig voor Bocxe, die zich door zijn NSB-lidmaatschap had geëxcommuniceerd. De afvallige zondaar is weer in genade aangenomen.

Meer informatie over Bocxe en de andere Westlandse NSB-burgemeesters is te vinden in het Historisch Jaarboek Westland 2020 van het Genootschap Oud-Westland.

Auteur: Frank de Klerk van Genootschap Oud-Westland