Streekhistorie: De Buitenplaats van Salomon Swerius en zijn Sweeruslaan

De Westlandse Buitenplaatsen staan de laatste tijd flink in de belangstelling. In december 2018 werd het mooie boek over de Westlandse Buitenplaatsen gepubliceerd. Op 28 april 2019 startte er in het Westlands Museum een nieuwe, uitgebreide tentoonstelling over de Buitenplaatsen, die nog door loopt tot 15 maart 2020. Uit het boek en de tentoonstelling blijkt dat het Westland vele buitenplaatsen, ook wel hofsteden genoemd, heeft gehad vanaf eind zestiende eeuw. Maar er zijn er weinig van overgebleven. Dat geldt ook voor de buitenplaats van Salomon Swerius, waarvan alleen de straatnaam Sweeruslaan nog is blijven hangen.

Waar lag/ligt de Sweeruslaan?

De Sweeruslaan was een van de kleine zijlanen van het Oosteinde in Wateringen. Vanaf de Herenstraat ging je het Oosteinde op richting Rijswijk. Dan kreeg je aan je linkerhand achtereenvolgens de Kwaklaan, De Korte Kwak, de Uilenlaan, de Druivenlaan en de Sweeruslaan.

Voor het tankstation naar links; dan kwam je aan het begin van de Sweeruslaan langs de families Holsteijn, Van der Helm en Koenen. Verder naar achteren was een bocht naar links en kwam je bij familie Bernard Zwinkels en familie Van Santen. Er van daar liep naar rechts een voetpad door naar de Noordweg. Per 1 januari 1994 werd dit deel van Wateringen geannexeerd door gemeente Den Haag en werd de Sweeruslaan dus een Haagse straatnaam (zie de topografische kaart van oktober 1995).

Op 18 december 2013 nam de Haagse gemeenteraad het volgende besluit: Als gevolg van een grenswijziging behoort de Sweeruslaan (Escamp) vanaf 1 januari 1994 bij de gemeente Den Haag, voorheen behoorde deze straat tot de gemeente Wateringen. Besluit de in 1994 overgekomen straatnaam Sweeruslaan vanuit de gemeente Wateringen in te trekken (straatcode 20956). Nu ligt daar de Laan van Wateringse Veld. Vreemd is het dat op de kaart van Google Maps van 2019 de straatnaam Sweeruslaan nog voorkomt, terwijl deze feitelijk al is ingetrokken. Onvergeeflijk dat Den Haag zo'n besluit nam, terwijl deze laan zo'n bijzondere geschiedenis heeft.

Kaart van Google Maps 2019 met vermelding van Sweeruslaan

Het ontstaan van de Sweeruslaan

Op oude kaarten komen we de contouren van de Sweeruslaan al tegen. Op de kaart van 1631 van de gronden van de Abdij van Leeuwenhorst in Wateringen zien we aan de rechterkant een 'Kerk padt' liggen lopend van Vlietwech (Suijtwech, nu Oosteinde) naar De Lange Noortwech. Dit Kerkpad is de voorloper van de Sweeruslaan! Rechts van dit Kerkpad lagen van onder naar boven de landerijen van Bartel Dircx (van der Valk), de Abdij van Leeuwenhorst (groen gekleurd) en Arent Jansz. (Olsthoorn). Tussen de Vlietwech en de Molenwateringe (de Vliet) staat links van dit Kerkpad een huis. Dit is het huis van Bartel Dircx. (van der Valck).



Kaart van Abdij van Leeuwenhorst uit 1631 deel Wippolder

Detail kaart van Abdij van Leeuwenhorst uit 1631 huis Bartel Dircx



Willemina Sas, weduwe van Dirck Bort

In 1641 verkocht Bartel Dircx zijn huis, bijhuis, schuur, bargen, boomgaarden en landen gelegen in de Wippolder als ook in de polder van Nieuw Wateringveld aan Willemina Sas, weduwe van Dirck Bort in zijn leven klerk ter Griffie van de Staten-Generaal. De transactie omvatte bijna 11 morgen in de Wippolder en bijna 14 morgen in de Nieuw Wateringveldse Polder. Zij woonde in 's-Gravenhage en gebruikte deze woning in de zomer als Buitenplaats. In de jaren 1643, 1646 (2 maal) en 1648 kocht Willemina Sas respectievelijk van Arijen Houckwater bijna 8 morgen in de Nieuw Wateringveldse polder, van Jacob Arijensz. Hoogerscheijt 4½ morgen in de Wippolder, van de erfgenamen van Jacob Cornelisz. Valck bijna 4 morgen in de Wippolder en van Zijne Hoogheid de Prins van Oranje (Frederik Hendrik) bijna 5 morgen in de Wippolder. Alle gekochte percelen grensden aan een zijde aan haar reeds in bezit zijnde eigendommen. Van de twee stukken land uit 1646 werd al gesproken over een uitpad naar de Vlietwech, welke toebehoorde aan Willemina Sas en de erfgenamen van Jacob Cornelis den Boer. Zo bezat zij in 1648 bijna 20 morgen in de Wippolder aan beide zijden van het Kerkpad en 22½ morgen in de Nieuw Wateringveldse Polder.

Juffrouw Willemina Borth, minderjarige dochter en erfgenaam van wijlen mr. Nicolaes Bort

In 1688 kochten mr. Louwerens Raavens, mr. Johan van Alphen en mr. Franchoijs van Bockhooven tesamen in kwaliteit als testamentaire voogden over juffrouw Willemijna Borth van Juffrouw Clara van Buijren, weduwe van de heer Pieter van Aldeweerelt een strookje teelland lang 107 roeden en breed 3 roeden, groot in het geheel 321 roeden - ten oosten van verkoopsters haar land en streckende van de Noortwegh off tot aent lant geleegen in de Wippolder onder Wateringh van de voorn coopers ... voor de somme van 321 guldens. Tevens werd overeengekomen dat in de breedte van 3 roe (ruim 11 meter) de kopers een sloot van 8 á 10 voeten (2½ tot 3 meter) mochten delven waarvan het 'spijs'op het resterende gekochte land moest worden gesmeten om het zo op te hogen en zo een eigen laen te maken van 107 roe (400 meter) van de Noordweg naar hun eigen land. Deze strook was het noordelijk deel van het Kerkpad dat op het perceel van Clara van Buijren lag; links van het groene vlak liep het Kerkpad verder over percelen die door de familie Bort in 1641 gekocht waren, naar de Suijtwech (nu Oosteinde).

Kaart van Abdij van Leeuwenhorst uit 1631 met Kerkepadt



Men vond de breedte van de laan zeker onvoldoende want in 1689 werd door bovengenoemde voogden nogmaals een strook grond gekocht bij Clara van Buijren voor 327 gulden van 3 roeden lang en 107 roeden breed ten westen van de in 1688 gekochte strook. In 1690 werd gemeld dat deze laan reeds voltooid was en er zodoende een eigen verbinding was van de Buitenplaats aan de Suijtwech naar de Noortwech.

In 1698 kochten de voogden in de Wippolder nog een stuk patrimoniaal stuk teelland van 4½ morgen van Meijndert van Buuren in de Wippolder ten noorden de Noordweg, ten zuiden Willemina Bort zelf.

Salomon Swerius en Willemina Bort

Al deze gronden bracht Willemina Bort in bij haar huwelijk in 1704 met Salomon Swerius, een koopman uit Amsterdam. Er werden huwelijkse voorwaarden opgesteld en er werd een beschrijving gegeven van de inventaris van ingebrachte goederen van Willemina Bort. Hierna merken we dat Salomon en Willemina hun Buitenplaats verder uitbouwden.

Waarschijnlijk hadden ze extra gelden nodig, want in 1707 verkocht Salomon Swerius het perceel teelland dat voor Willemina in 1698 gekocht was aan Pieter Pietersz. Couwenhoven voor 1300 gulden. Salomon en Willemina woonden in Amsterdam. Het gezin groeide ook door de geboorten van Nicolaes Francois, Willem Frederik, Harmen Cornelis, Cornelia Elisabeth, Gerardus Marinius en Henderina in resp. de jaren 1706, 1708, 1710, 1712, 1714, 1718. Deze zullen zich op de Buitenplaats in de zomer best vermaakt hebben. In 1724 woonden Salomon en Willemina in 's-Gravenhage toen zij ruim 5 morgen weilanden kochten in de Nieuw Wateringveldse Polder van de Weesmeesters van Delft.

In 1727 werd de Laan van Swerius in een akte aangehaald. Salomon Swerius verkocht binnen zijn landerijen twee strookjes grond aan Willem Clase van Heijningen. Het eerste vanaf de Suijtwegh tot de Vliet van 3 roe breed en 25 roe lang langs het pad daar Couwenhoven en zijn volk nu overgaan en het tweede gelegen over de Vliet groot 18 roeden uijtgesondert het padt aan de kant van de sloot daar Couwenhoven cum suis overgaat 't welk in eijgendom sal blijven aan de verkooper.

Na het overlijden van Salomon Swerius in 1756 en van zijn weduwe Willemina Bort in 1761 waren Hermanus Cornelis Swerius en zijn zusters Cornelia Elisabeth Swerius en Hendrina Wilhelmina Swerius, ongehuwde juffrouwen, de enige nagelaten kinderen en erfgenamen. Willemina woonde in bij haar door in Wateringen en werd met 'een Jagt' naar Delft gebracht om daar begraven te worden. Na haar dood werd de Buitenplaats niet meer gebruikt en daarom verkochten de erfgenamen in 1764 deze met ruim 13 morgen voor 7.800 gulden aan Jacob Gael, eigenaar van de Buitenplaats Het Hof van Wateringen en voor de helft van Buitenplaats Suydervelt.

De Buitenplaats werd als volgt omschreven: Een Schoone en Welgelegen Buijtenplaets, bestaande in een Heerenhuijsinge, Tuijn, Plantagie, Laentjes en Speelhuijs, alsmede een Annexe Boerenwoninge, als Huijs, Stallingen, Schuur, Bargen, Tuijn, Weij, Hooij en Taellanden in 't geheel groot 13 Mergen, 2 hond en 58 Roeden alle Staende ende gelegen in de Wippolder onder den Ambagte van Wateringen beoosten het Dorp strekkende in het geheel van de Zuid- off Kleijweg af met een Laen of Hogeweij tot aen de Noord- off Sandweg.



Kaart van Kruikius 1712 met Buitenplaats van Salomon Swerius



Op de kaart van het Hoogheemraadschap Delfland uit 1712 van landmeter Kruikius is de Buitenplaats in de rode cirkel weerggegeven. De Laan van Swerius loopt van daar naar de Lange Noort Wegh en werd op deze kaart 'Jan Smittenkade' genoemd. De oorsprong daarvan is nog niet achterhaald.

Jacob Gael had de Buitenplaats Swerius niet gekocht om te verblijven. In de verpondingen (belastingen) van ambacht Wateringen vinden we namelijk dat de naam van De Heer Salomon Swerius is doorgehaald en in de marge vervangen werd door 1765 Mr. Jacob Gael met de opmerking in 1766 afgebroke woning f. 5,-. De kwaliteit van de Buitenplaats zal dus in de laatste jaren flink achteruit zijn gegaan en door Jacob Gael te gelde zijn gemaakt.



Zicht op de Sweeruslaan in 1999 (foto Cees van der Doef)

Maar de Laan van Swerius bleef in de volksmond wel bestaan. Al werd die wel verbasterd tot Sweeruslaan. En die naam heeft tot 2013 stand gehouden. Wellicht dat in de toekomst toch nog ergens een Sweeruslaan (en/of Bortlaan) als nieuwe straatnaam wordt vastgesteld. Want feitelijk had de familie BORT meer rechten op de naam van de laan dan SWERIUS!



Zicht op de Sweeruslaan in 1999 (foto Cees van der Doef)

Bronnen: Historisch Archief Westland; R.A. Wateringen No. 32, 33, 34, 38, 39, 40, 41, 42, 45; G.A. Wateringen No. 29; Haags Gemeente Archief Collegebesluiten 2013; Stadsarchief Amsterdam D.T.B.'s; Het Utrechts Archief stukken familie Van Hengst nr. 790 en Anton van der Valk waarvoor dank.

Auteur: Chris Batist van de Historische Vereniging Wateringen Kwintsheul