Streekhistorie: Boerderij Arendshoeve

In het jaar 2000 werd de boerderij, genaamd Arendshoeve, aan de Commandeurskade 46 aangewezen tot rijksmonument. De boerderij is jarenlang familiebezit geweest van de familie Van der Lely. De hoeve ligt vlak bij de Maaslandse Dam in de Commandeurspolder en heeft een oude geschiedenis. Op de kaart uit 1570 van Jan Jansz. Potter, gezworen landmeter van Delfland, is reeds op deze plaats een boerderij te zien. Het boerenbedrijf was toen in handen van een boer, genaamd Dirck Heijn. Op de kaart is een eenvoudige boerderij met hooiberg getekend.

In 1754 was de boerderij in bezit van Cornelis Hendriksz. Hogendam, geboren in de Zuidbuurt. Na zijn overlijden namen zijn zoons Hendrik en Abraham de boerderij over. Beide broers bleven ongetrouwd. Op 5 februari 1813 kwam de boerderij te koop op een publieke veiling, die gehouden werd in herberg/café De Pynas aan de 's-Herenstraat in Maasland. De koper was de 41-jarige Dirk van der Lely. Als hoogste bieder betaalde hij 10.921 francs (het was immers nog de Franse Tijd) ofwel ƒ 5.200,-. Dirk ging niet zelf op de boerderij wonen, maar verpachtte deze onder andere aan de familie De Waal. Dirk van der Lely, molenaar van beroep, was een vermogend man geworden. Door hard te werken en een drietal erfenissen afkomstig uit de familie had hij voldoende geld verworven om het zware molenaars vak te verlaten en de graanhandel in te gaan. Door zijn grote vermogen kon hij tevens de financier voor diverse mensen en instellingen worden; hij fungeerde als een soort bank van lening.

In de koopakte van 1813 wordt de boerderij omschreven als : "Huisingen, stallingen, schuren, bargen, boomgaard en geboomte, omheind en betimmerd met twee partijen weij- en hooiland vanuit het Gaagwater oostwaarts tot de Middelwatering groot 17 ha En daarnaast een partij uit de Gaag oostwaarts tot het land van wed. Willem Moerman groot 4 ha". In 1846 erfde zijn dochter Maartje Noordam-van der Lely de boerderij. De woning kreeg toen de naam 'Arendshoeve'. De naam is afkomstig van Arend Noordam, de man van Maartje van der Lely. Arend Noordam, afkomstig uit een arbeidersgezin in Rozenburg, wist door zijn lucratieve handel in onroerend goed veel geld te verdienen en kon daardoor de rijke weduwe Maartje huwen. Hij werd een invloedrijk man en in 1850 tot burgemeester van Maasland benoemd.

Ondertussen bleef de Arendshoeve verhuurd tot 1 mei 1853. Vanaf die datum (de maand mei was bij de boeren de eerste huurmaand ofwel eindigt een huurcontract) begon Arend Jacobsz. van der Lely, die met de dochter uit het eerste huwelijk van Noordam getrouwd was, met boeren op de Arendshoeve. Hij leende ƒ 5.000,- om levende have en gereedschappen te kunnen kopen. Hij was de eerste Van der Lely die zelf dit bedrijf ging runnen met zo'n 25 koeien en 27 ha land. Het land lag nogal verspreid: 16 ha achter de woning, bij de molen 'De drie Lelies' lag 3 ha, bij het Bommeer 1 ha Vlietland, in de Foppenpolder 5 ha en in de Sluispolder 2 ha. Het ging hem goed; het waren economisch zeer goede jaren voor boeren. De prijzen van kaas en boter waren hoog. Ook door erfenissen van zijn vader Jacob van der Lely en schoonvader, de oud-burgemeester Arend Noordam, ontstond een mooi familiekapitaal, waaronder veel onroerend goed. In 1869 vertegenoordigde de Arendshoeve met 16 ha land een waarde van ƒ 16.000,-

In 1880 werd de boerderij verbouwd toen zoon Arend het boerenbedrijf overnam. De boerderij bleef tot 1968 in handen van de familie Van der Lely en is dus ruim 150 jaar familiebezit geweest! Bij gebrek aan een opvolger moest het bedrijf verkocht worden. De woning was in de loop der jaren nauwelijks veranderd. Het was een typisch negentiende-eeuwse Midden-Delflandse boerderij met een losse waterbak(pet), een fornuis, een rookschorsteen, tussen de voor-en achterkamer twee bedsteden. De opkamer lag boven de koelkelder en een grote onbetimmerde zolder. Rond 1850 was een dwarsstuk op de koestal aangebouwd voor paarden, de stier en de kalveren. Hierdoor werd het erf als een carré omsloten. Kortom een mooie bouwmanswoning. Ook na de verkoop in 1968 is het niet tot een drastische verbouwing gekomen.

'Arendshoeve' in 2017 (foto: Door: Michiel1972 op Wikimedia CC)

In het jaar 2000 werd de boerderij rijksmonument, juist vanwege deze typische kenmerken die zo goed bewaard zijn gebleven. Helaas heeft het pand zijn oorspronkelijke functie moeten verliezen. De toenmalige eigenaar wilde modernisering van het huis en stallen en werd door toekenning van de monumentale waarde genoodzaakt zijn bedrijf op een naburige boerderij voort te zetten. De volgende bewoner heeft het pand mooi gerestaureerd. Bijkomstig voordeel is dat het negentiende-eeuwse gebouwencomplex van de familie Van der Lely aan de Commandeurskade behouden is: de Arendshoeve, de Lelyhoff (het renteniershuis) uit 1880 en de Bij-Arendshoeve.

Auteur: Trudy Werner-Berkhout van de Historische Vereniging Maasland