Streekhistorie: Aert Schouman schildert 's-Gravenzande

Het Dordrechts Museum bestaat dit jaar 175 jaar en is daarmee één van de oudste stedelijke musea van ons land. Dit jubileum wordt gevierd met een groot en feestelijk overzicht van het mooiste werk van de schilder Aert Schouman (1710 - 1792). Deze Dordtse kunstschilder heeft onder andere een groot aantal prachtige aquarellen gemaakt die een uniek beeld geven van de 's-Gravenzandse buitenplaats Zuidwind en van de stad 's-Gravenzande. Ook schilderde hij andere plekjes in het Westland.

Aert Schouman werd op 4 maart 1710 geboren in Dordrecht als zoon van een beurtschipper. Op jonge leeftijd toonde hij al aanleg voor tekenen. Na zijn schooltijd ging hij in de leer bij de Dordtse kunstschilder Adriaan van der Burg. Later vestigde hij zich zelf als kunstschilder en na enige tijd begonnen zijn werken aftrek te vinden bij verzamelaars. Vanaf 1748 woonde Schouman niet meer het hele jaar in Dordrecht maar woonde hij ook geregeld in Den Haag, waarschijnlijk om zijn afzetmarkt te verbreden. Daar had hij een grote kring van relaties en opdrachtgevers opgebouwd waaronder nogal wat Dordtenaren die er werkzaam waren. In 1753 vestigde hij zich definitief in Den Haag. Hij genoot er aanzien, was lid van de Vrije Haagsche Tekenacademie, een aantal jaren voorzitter van de Haagse schildersbroederschap Pictura en erelid van een Haags dichtersgenootschap. Naast schilderen hield hij zich ook bezig met het maken van etsen en glasgravures

Schoumans werk bestaat vooral uit portretten en grote behangselschilderingen. Ook schilderde hij mythologische en Bijbelse thema's. Later ook meer decoratieve afbeeldingen met vogels en zeldzame dieren o.a. uit de menagerie van Willem V, en plantenstudies.

In 1786 begon de hoogbejaarde Schouman voor stadhouder Willem V aan de decoratie van een vertrek van het Stadhouderlijk Kwartier op het Binnenhof in Den Haag. De vijf voorstellingen met inheemse en exotische vogels in dit zogenaamde "Vogel Cabinet" zijn het hoogtepunt van de decoratieve natuurafbeeldingen die Schouman heeft vervaardigd. Op dit wandvullende sierbehang met een Hollands landschap zijn onder andere afgebeeld een ijsvogel, een ekster, een krakeend, een bergeend en een nijlgans en verder ook papagaaien, een flamingo, een kraanvogel en een zilverfazant. Veel later werd dit sierbehang in paleis Huis ten Bosch geplaatst.

De kamer van dit vogelkabinet, met de complete kamerbeschildering uit Huis ten Bosch, is nagebouwd in de tentoonstellingsruimte van het museum. Voor het eerst zijn deze fraai gerestaureerde stukken nu te zien voor het publiek. Een unieke kans om deze behangsels te bewonderen voordat ze weer binnen de muren van het toekomstige woonpaleis van koning Willem-Alexander en koningin Maxima verdwijnen.



Eén van de indrukwekkende lanen op Zuidwind in de tuinen achter het grote landhuis met daarop de heer en mevrouw Van Slingelandt.

Schouman is de beste dierenschilder van zijn tijd. Naast vogels maakte hij ook afbeeldingen van een giraffe, een nijlpaard, herten en apen. Zijn aquarellen van vogels behoren tot de mooiste die er ooit gemaakt zijn. In de eeuw van de Verlichting ontstond grote belangstelling voor de natuur. Men verwonderde zich over de kleurrijke vogels uit alle windstreken die Schouman tekende. Nog steeds is zijn werk een waar paradijs voor zowel kunst- als natuurliefhebbers.

Schouman werd beroemd als schilder van aquarellen van stadsgezichten en de parkachtige landschappen met exotische vogels. Hiervan vereeuwigde hij er honderden, zowel in- en uitheemse soorten, zoals bijvoorbeeld papagaaien, toekans en gieren. Schouman was tussen 1735 en 1785 een toonaangevend kunstenaar in Zeeland en het zuiden van Holland, de huidige provincie Zuid-Holland. In die periode woonde en werkte hij in Dordrecht, Den Haag en Middelburg en gaf les aan leerlingen in Dordrecht en Den Haag. Hij bezat zelf een belangrijke collectie schilderijen. Later gaf hij als docent les aan de Haagse tekenacademie. Schouman is tot op hoge leeftijd actief gebleven en overleed op 5 juli 1792 op 82-jarige leeftijd in Den Haag. Zijn leven is goed gedocumenteerd, omdat hij dagboeken bijhield.

Tot Schoumans belangrijkste Haagse opdrachtgevers behoorde Hendrik van Slingelandt, burgemeester van Den Haag, met wie hij een vriendschappelijke band had opgebouwd. Van Slingelandt behoorde tot een zeer vooraanstaand Dordts geslacht en was een zeer vermogend man. Ook zijn zoon Barthout van Slingelandt stond op goede voet met de kunstenaar. De Van Slingelandts lieten hem voor hun buitenplaats Zuidwind bij 's-Gravenzande twee series met vogelbehangsels schilderen. Ook Hendriks neef Govert van Slingelandt, die de buitenplaats Patijnenburg in Naaldwijk bezat, heeft Schouman waarschijnlijk opdracht gegeven voor behangsels.



De Kolfbaan van Zuidwind

Schouman vervaardigde verder een groot aantal topografische tekeningen van de Westlandse bezittingen van de familie Van Slingelandt, waaronder veel van Zuidwind en de stad 's-Gravenzande en verder een aantal van de buitenplaats Patijnenburg in Naaldwijk. Op veel aquarellen staan dieren en werkende tuinlieden afgebeeld. Op een aantal prenten van Zuidwind staan een deftige heer en een dame in een roze jurk afgebeeld, dat zijn ongetwijfeld eigenaar Hendrik van Slingelandt en zijn echtgenote. De prachtig gekleurde prenten van Zuidwind geven een mooi beeld van de opbouw en inrichting van de 18e eeuwse buitenplaats. Uit het zogenaamde "Kunstboek" van Van Slingelandt hangen in de expositie 23 aquarellen van deze buitenplaats. Daarop zijn te zien het grote landhuis ten zuiden van 's-Gravenzande met de fraai aangelegde tuinen, vijvers, oranjerie, menagerie, de kolfbaan, het vinkenhuis en allerlei beelden en tuinvazen. Van 's-Gravenzande zelf zijn er 8 aquarellen, waaronder de kerk, de pastorie, de korenmolen, de visbank, het gasthuis, de school en de haven. Ook van de buitenplaats Patijnenburg hangen er een aantal. Deze unieke prenten staan ook op groot formaat in kleur afgebeeld in het bij de expositie behorende boek genaamd "Een koninklijk paradijs".



De kat van mevrouw Van Slingelandt met een roze strik,op Zuidwind getekend in 1744. Op de achtergrond de kerk van 's-Gravenzande.

De meeste prenten zijn uit particulier bezit en zullen na afloop van deze expositie waarschijnlijk niet meer voor het publiek te zien zijn. Als u wilt bekijken hoe de buitenplaatsen Zuidwind en Patijnenburg en de stad 's-Gravenzande er rond 1750 uitzagen moet u zeker een bezoek aan deze expositie brengen. Dat kan nog tot en met 17 september 2017. Zie voor openingstijden e.d. de website van het museum: www.dordrechtsmuseum.nl.

Auteur: Jan Dahmeijer van de Historische werkgroep Oud 's-Gravenzande