Streekhistorie: In de duinen van Westland

In Monster, op de grens met Den Haag, staat een bijzondere toren. Komend vanaf het strand bij het Schelpenpad zie je hem liggen, maar ook vanaf strandopgang Molenslag is het een markant herkenningspunt. Het is de watertoren van Monster. Het is lang geleden dat dit rijksmonument toegankelijk was voor publiek, maar zaterdag 25 februari is het zover. Op deze dag stelt Dunea de watertoren tussen 10.00 en 16.00 uur open. Daarnaast worden er wandelingen georganiseerd over Solleveld. Dit natuurgebied maakt deel uit van het Oude Duinlandschap tussen Ter Heijde en Loosduinen, dat al 25 eeuwen door mensen bewoond en bewerkt wordt. Eerst door boeren, daarna door landgoedeigenaren en vanaf 1887 voor de winning van schoon drinkwater.

Boschplan Monster

Hoe krijg ik ruim 80 werkloze inwoners van Monster weer aan het werk? Met die zorg in het achterhoofd kwam de Monsterse burgemeester Kampschoër in 1934 op het idee om op 55 ha. kaal duingebied tussen Ter Heijde en het Schelpenpad een enorm duinbos aan te laten leggen, uit te voeren door werkeloze Monstenaren. Kampschoër kreeg het voor elkaar om subsidie los te krijgen van Provinciale Staten en de Rijkscommissie van advies voor werkverschaffing en werkverruiming in Zuid-Holland.

Er werd een duinbebossingsplan gemaakt en in overleg met de Nederlandsche Heidemaat-schappij, onder wiens supervisie het plan zou worden uitgevoerd, werd een lijst van te planten bomen en struiken opgesteld. Op die lijst stonden o.a. 98.000 dennenbomen, 29.000 Acers en vele tienduizenden andere bomen en struiken.

Zoals we kunnen zien op de tekening die het gemeentebestuur in 1938 liet maken, had men het plan om midden in het duinbos een uitkijkpost in de vorm van een berg te maken en rechts daarvan een vijver van ca. 2.000 vierkante meter.

Fragment van boschplan Monster, 1938

Bekijk de hele tekening op http://bit.ly/2m1EnyM

Op 8 juni 1938 ging de eerste spade de grond in. En die eerste schep werd verricht door de heer Th. Heukels, voorzitter van de Rijkscommissie van advies voor werkverschaffing, in aanwezigheid van een groot aantal hoogwaardigheidsbekleders, waaronder burgemeester Kampschoër.

(Westlandsche Courant 9 juni 1938)

Aanvankelijk zo'n vijftig en eind 1939 bijna honderd werkelozen vonden werk bij dit bijzondere werkverschaffingsproject. Zij kregen gemiddeld 14 gulden per week uitbetaald. Het werk verliep voorspoedig.

(Monsterse werkelozen aan het werk voor het boschplan, 1938)

Het College van B&W van Monster kwam met het voorstel om bij het duinbos ook een hertenkamp te maken (de vergunning van het Hoogheemraadschap stond "grazend gedierte" toe). Kampschoër had bij de dierentuin in Den Haag en bij Artis al enkele herten in bestelling. Maar toen in november 1940 bleek dat het gehele terrein nog onvoldoende omheind was, is toch afgezien van het hertenkamp.

En ook de geplande vijver is er niet gekomen. Het Hoogheemraadschap, dat bang was dat de toeristen zouden gaan pootjebaden in de vijver, vreesde voor de waterkwaliteit.

Inmiddels waren de vele tienduizenden jonge boompjes en struikjes geplant en waren er wandelpaden aangelegd. Vervolgens bleek echter dat het terrein werd geteisterd door enorme aantallen konijnen, die de jonge aanplant kapot vraten. Er werden vergunningen verleend aan enkele omwonenden die er voor moesten zorgen dat, zoals de vergunning het stelde, "het konijn" bestreden werd.

Hoewel de boompjes en struikjes, een jaar na aanleg, nog niet tot de knie reikten en het "duinbos" dus nog leek op een kale vlakte, wilde de gemeente Monster het duinbos al per 1 juni 1939 openstellen voor het publiek. Ze schreef "Wij denken er hierbij allerminst aan dat het loover al direct veel schaduw zal geven, doch het feit alleen, dat in dit natuurlijke, echt ongestoorde duinoord, vertoeft kan worden en een rustige wandeling, verwijderd van het gewoel der wegen, kan worden genoten, heeft voor deze streek en in het bijzonder voor deze gemeente groote betekenis".

Maar het Hoogheemraadschap was bang dat het publiek de jonge aanplant zou vertrappen en adviseerde het duinbos pas volgend jaar open te stellen.

In april 1940 liet de gemeente Monster bordjes maken met het opschrift "Uitsluitend toegankelijk voor houders van wandelkaarten". Een wandelkaart kostte 50 cent per jaar (kinderen gratis).

Lang hebben de bezoekers er niet van kunnen genieten.

De Duitse Weermacht nam het bos in gebruik als oefenterrein. Er werd met voertuigen door het aanstaande bos gereden, jonge aanplant werd vertrapt en de jonge struikjes werden door de soldaten uit de grond getrokken om te worden gebruikt als camouflage. Uit een rapport van maart 1941 bleek dat de Duitsers voor 7.500 gulden schade hadden aangericht.

En alsof dat nog niet genoeg was, zorgden de strenge winter, een warme zomer en een brand er voor dat veel van de nog resterende jonge aanplant dood ging. Het bos maakte aan het eind van de oorlog dan ook een "deplorabelen" indruk. Met de inzet van tientallen werkelozen is halverwege de oorlog nog getracht de schade te herstellen en zijn nog eens tienduizenden bomen geplant, maar het mocht niet baten.

Van al die honderdduizenden boompjes en struikjes zijn er nog maar enkele honderden in het huidige landschap terug te vinden. Vergelijk maar eens de foto van 2017 met het boschplan 1938:

De bloedberg

Van alle oorspronkelijke plannen is eigenlijk alleen de uitkijkpost bewaard gebleven. Deze 11 meter hoge uitkijkpost is in 1938 tot stand gekomen door het, kruiwagen voor kruiwagen, verplaatsen van meer dan 5.000 kubieke meter zand. Daar zijn 15 werkelozen een paar maanden mee bezig geweest.

(aanleg bloedberg, 1938)

"Dit uitkijkplateau is eenig in zijn soort, daar men er van een prachtig uitzicht kan genieten over het nieuwe bosch, de duinen, het strand, de zee en het Westland" zo schreef de Westlandsche Courant in mei 1939.

(Google Maps)

(bloedberg, 2016)

En om het de bezoekers mogelijk te maken om de uitkijkpost te beklimmen werd er een spiraalpad op de berg aangelegd. Op het fotootje hierboven links zien we de uitkijkpost van bovenaf.

Eenmaal boven op de uitkijkpost heb je inderdaad een prachtig uitzicht op de omliggende omgeving. De uitkijkpost wordt de laatste tijd vaak bezocht door vogelspotters.

Richting het noorden zie je de watertoren en het duingebied van Solleveld liggen. Het is een beschermd broedgebied dat van 1 maart tot 15 september gesloten is.

(bovenop de bloedberg, 2016)

De uitkijkpost heeft de wat pathetische naam "bloedberg" gekregen. Het schijnt dat deze naam is gegeven omdat de berg met bloed, zweet en tranen zou zijn aangelegd door de werkelozen.

Wie dat bedacht heeft weet ik niet. Uit de archieven en kranten blijkt dat de werkelozen het niet zo slecht hadden. Ze werden redelijk betaald en de gemeente Monster had gezorgd voor werkketen (met verwarming in de winter) en toiletvoorzieningen.

Er zijn maar twee bedrijfsongevallen gemeld, waarvan een een man betrof die in elkaar zakte wegens "algehele zwakte".

(bloedberg, 12 feb. 2017)

Tegenwoordig is de bloedberg en het omringende duingebied in beheer bij Dunea Duin en Water, die ook eigenaar is van Solleveld en de watertoren.

Wij, Historisch Archief Westland, zijn op zoek naar verhalen over de (aanleg van) de bloedberg en oude foto's.

Wil je natuurgebied Solleveld en de watertoren op 25 februari bezichtigen? Kom dan op de fiets!

Vanuit Monster is het een aanrader om bij de molen richting het strand te fietsen tot aan de Slapersdijk. Hier begint het drinkwatergebied van Dunea. Het dijkje kan je onderlangs volgen naar het Schelpenpad. Je ziet de watertoren al liggen, maar stop ook even bij de bloedberg en geniet van het uitzicht vanaf de top. Probeer je onderweg eens voor te stellen hoe het er hier uit had gezien wanneer het duinbos intact zou zijn gebleven.

Kom je met de auto? Zet deze dan op de parkeerplaats van Molenslag. In de watertoren is de tentoonstelling over de opgravingen op het tegenoverliggende terrein te zien. Even teruglopen naar het dijkje en je wandelt in 10 minuten naar de bloedberg. Daarvandaan kan je doorlopen tot aan het Schelpenpad waar je rechtsaf na 200 meter op de Haagweg komt.

De watertoren is uitsluitend te bereiken vanaf de Haagweg. De oprijlaan ligt links, vlak voor de Oorberlaan. Kijk voor het programma van 25 februari op www.monumentaalwestland.nl