Knalrood mysterie in het Westland: een kelkzwam met een verhaal
Nee, er is geen schildpad aangespoeld aan de Westlandse kust of zijn er walvissen gespot in de Hoek. Ook het eerste kievitsei is niet gevonden of zijn er stokstaartjes losgebroken. Toch heeft de natuur in Honselersdijk zeldzame sporen achtergelaten. In recreatiegebied De Wollebrand ontdekte een wandelaar iets dat hier eigenlijk niet thuishoort: felrode zwammen
Je moet er oog voor hebben, maar wie goed kijkt, ziet dat de natuur ook in het Westland nog verrassingen in petto heeft. Marian Urgert lacht als ze eraan terugdenkt. Het was een koude dag in februari toen ze de zwam voor het eerst zag. "Een knalrode beker op een boomstam, bijna fluorescerend. Ik kon mijn ogen niet geloven." Het deed haar meteen denken aan een ontmoeting jaren eerder in het Staelduinsebos, toen ze een paddenstoelenliefhebber op zijn knieën zag zitten om een piepklein bekerzwammetje te fotograferen. "Die man waarschuwde me toen: 'Je moet het niet tegen iedereen vertellen, hoor'."
Marian Urgert heeft er oog voor WOS/Jan Cammeraat
Toch is dat precies wat Marian nu doet. Want hoewel deze zwammen bekend zijn in vochtige bossen met veel dood hout, is hun aanwezigheid in het Westland opmerkelijk. Hoe zijn ze hier terechtgekomen? En kunnen ze hier wel overleven?
Beschermd, maar liever niet gevonden
Officieel staan zowel de krulhaarkelkzwam (Sarcoscypha austriaca) als de scharlaken bekerzwam (Sarcoscypha coccinea) op de Rode Lijst van bedreigde paddenstoelen. Ze groeien vooral op rottend loofhout, vaak verborgen onder bladeren en takken, en hebben specifieke omstandigheden nodig: vocht, schaduw en een bodem die niet te veel wordt verstoord.
In Nederland zijn er slechts een paar plekken waar deze zwammen regelmatig opduiken, zoals vochtige bossen en natuurgebieden met veel dood hout. In het Westland, waar landbouwgrond en kassen overheersen en waar dode takken eerder worden opgeruimd dan achtergelaten, is hun verschijning dan ook bijna een mirakel.
"Je wilt deze plek bijna geheimhouden", zegt Marian. "Voor je het weet, staat er een hele stoet fotografen op te springen en wordt het stuk bos platgetrapt. Dat zou zonde zijn." Dit soort dilemma's komt vaker voor bij zeldzame natuurvondsten: je wilt het delen, maar ook beschermen.
zwammen2 WOS/Jan Cammeraat
Niet lekker en niet psychedelisch
Voor wie denkt dat hij de kelkzwam in een stoofpotje kan gooien of als magisch middel kan gebruiken: vergeet het maar. De kelkzwam is niet giftig, maar ook niet echt eetbaar. De structuur is taai en rubberachtig, en de smaak wordt omschreven als 'karton met een hint van schimmel'. Er zijn dappere zielen die hem in salades verwerken, maar culinair heeft hij weinig te bieden.
En dan de vraag die sommige mensen meteen stellen: is hij hallucinerend? Nee. Geen psychedelische tripjes hier. Anders dan bepaalde andere zwammen - zoals de bekende vliegenzwam of de beruchte psilocybine-paddenstoelen - bevat de kelkzwam geen psychoactieve stoffen. De enige hallucinatie die hij opwekt, is het idee dat de lente eraan komt in een verder kaal en grauw bos.
Overlevingskansen in Westland
Dat de kelkzwam het Westland heeft weten te bereiken - en zich blijkbaar weet te handhaven - is opvallend. Een mogelijke verklaring ligt in de aanwezigheid van beschutte microklimaten. Kleine natuurstroken, oude slootkanten en verwilderde stukjes land kunnen precies de juiste omstandigheden bieden: vochtig, weinig betreden en met voldoende rottend hout als voedingsbodem.
zwammen WOS/Jan Cammeraat
Daarnaast speelt klimaatverandering mogelijk een rol. Zachtere winters maken het voor bepaalde soorten gemakkelijker om zich te vestigen op plekken waar ze voorheen niet konden overleven. De kelkzwam, die normaal gesproken vooral in vochtige loofbossen groeit, vindt in deze veranderende omstandigheden wellicht net genoeg houvast om zich in het Westland te handhaven.
Een andere factor is de toegenomen waarneming van zeldzame zwammen. Dankzij sociale media en natuurfotografie worden bijzondere vondsten steeds sneller gedeeld. Misschien waren de kelkzwammen er al langer, maar keek simpelweg niemand goed genoeg - totdat iemand tijdens een wandeling zijn ogen liet vallen op die ene felrode beker op een boomstam.
De magie van het kleine en onopvallende
Marian Urgert blijft gefascineerd door haar ontdekking. "Ik vind het mooi dat er nog van die geheimen in de natuur zijn", zegt ze. "We denken dat we alles weten, maar soms laat de natuur zich gewoon niet voorspellen."
Of de kelkzwam een blijvertje is in het Westland, zal de komende jaren blijken. Wie weet: misschien loop jij binnenkort ook zomaar tegen een knalrode kelkzwam aan. Maar vertel het niet door. Nou ja, misschien alleen aan de WOS.
Opvallende natuurverhalen bij de WOS:
- Walvissenteldag
- Schildpad aangespoeld op Westlandse kust
- Stokstaartjes ontsnapt
- Eerste kievitseieren gespot