Noordzee zoals je die nog nooit eerder hebt gezien: 'Wilder dan we denken'

Niemand durfde zich te wagen aan het filmen van de Noordzee. Tot nu, want Peter van Rodijnen uit 's-Gravenzande heeft samen met compagnon Klaudie Bartelink zes jaar lang aan de bioscoopfilm 'De Wilde Noordzee' gewerkt.

Terugkijkend zegt hij nu tegen mediapartner Omroep West: "Gekkenwerk. Vier van de vijf duiken of trips gaan gewoon niet door vanwege de omstandigheden op zee. Toch vonden we het nodig dat de documentaire er kwam." Het eerste wat veel Nederlanders zeggen als ze het over de Noordzee hebben is 'bruin, donker en er zit niks'. Niet interessant dus voor duikers, denk je dan. Van Rodijnen weet beter: "Als je net even de branding voorbij bent en je gaat iets verder naar beneden dan zit er zo verschrikkelijk veel leven. Het is elke keer weer een verrassing. Soms valt het tegen, omdat het zicht niet goed is, maar heel vaak word je verrast en verwend met bijzondere dieren. Fantastisch."

"Je wil meer, je wil groter"

Hoewel hij in 's-Gravenzande is opgegroeid aan de kust, leert hij dertig jaar geleden aan de andere kant van de wereld duiken. In het Australische Great Barrier Reef. "Tussen al die kleurrijke vissen in dat heldere blauwe water." De Noordzee is het laatste waar hij aan denkt. Tot hij acht jaar later met een paar vrienden in het Grevelingenmeer gaat duiken: "Dat was al een soort van openbaring. Op gegeven moment wil je meer, wil je groter, wil je dieper. En dan stap je de Noordzee in."

Tijdens het filmen van De Wilde Noordzee merkt hij hoe uniek dat is. "Het is een soort pionieren, ontdekken. Dat je gewoon nog op plekken kunt komen en dingen kunt zien die nog nooit eerder gezien zijn of maar door heel weinig mensen. En ik ben er dan één van. Je voelt je zo bevoorrecht. Dat is een heel raar gevoel anno 2024."

Artikel gaat verder onder de video.

Bruin en donker

Zoals gezegd: het filmen is niet altijd makkelijk, want ja, bruin en donker. "Zeker dicht bij de kust. Dat komt door het hele fijne sediment wat met de rivieren de zee in komt. En door de grote hoeveelheid plankton die in de Noordzee zit, omdat die zo ondiep is en het zonlicht goed in het water schijnt. Dat sterft elk jaar weer af en dat maakt het heel fijn op de bodem. Ja, een donkere plek. Dat maakt het super complex om te filmen."

De Nederlandse Noordzee is anderhalf keer zo groot als ons landoppervlak en daarmee vanzelfsprekend ons grootste natuurgebied. De complete Noordzee is echter tien keer zo groot en wordt behalve Nederland, Engeland, Frankrijk, België, Duitsland en Denemarken ook omsloten door Schotland en Noorwegen. "Daar zijn de bodemstructuren harder, rotsachtiger en is het doorzicht over het algemeen beter. Het wordt ook steeds blauwer, dat zie je ook wel, ander soort voedsel. Het is dezelfde zee en juist dat verschil maakt het super interessant om daar een film over te maken."

Artikel gaat verder onder de afbeelding.

Dutch Maritime Productions, Joost van Uffelen

"De Noordzee is wild, wilder dan we denken"

Niet alleen het doorzicht maakt het filmen lastig, ook de sterke stroming is een factor. "De Noordzee is wild, wilder dan we denken. Het is relatief ondiep, gemiddeld zo'n dertig, veertig meter. En daardoor hebben de stromingen en de wind vrij snel impact op dat water. En omdat Het Kanaal een soort trechtervorm is, heb je ook nog een soort van opstopping in het zuiden. De vorm en de ondiepte van de Noordzee maken het één van de ruigste zeeën ter wereld."

Kortom: filmen in zee vergt heel veel volharding. "De logistiek om op zee daar te komen en de verblijftijd onder water. Het is afhankelijk van de hoeveelheid lucht op je rug en de diepte waar je naartoe gaat. Op de Noordzee duurt een duik gemiddeld drie kwartier à vijftig minuten. De helft daarvan is effectieve filmtijd. Dus je hebt een klein half uurtje per duik. En ja, dan moeten wel de dingen gebeuren die jij dacht dat er zouden moeten gebeuren. Vandaar dat het zes jaar heeft geduurd."

Reuzenhaaien

Misschien nog wel de meest complicerende factor bij het maken van De Wilde Noordzee is dat de natuur zich niet laat regisseren. Dan helpt het als je op locatie experts hebt. "Het was een heel groot cadeau, een cadeau van bijna tien meter. Niet één, maar een stuk of twintig: de reuzenhaai in de Noordzee. Het was augustus vorig jaar. Toen zei onze vriend in Noord-Schotland: volgens mij moet je als de sodemieter hierheen komen, want er gebeurt nu al iets heel bijzonders hier in die baai."

Binnen anderhalve dag lagen Peter en zijn ploeg daar in het water. "Voor het eerst zwom ik daar tussen tien, twintig van die reuzenhaaien. Enorme kolossen, planktoneters. Het zal te maken hebben gehad met een planktonbloei die zich daar ineens voordeed, waardoor het voedsel er was en dan zijn de dieren er. Als je daar dan tussen ligt, tussen die enorme kolossen, je voelt je klein en nietig. En dat is echt wel een cadeau, een heel groot cadeau."

"De orka komt een beetje in de buurt"

Gelukkig voor Peter is de reuzenhaai niet gevaarlijk. "Gevaar of angst heb ik geen seconde gehad. Er is geen enkel dier in de Noordzee echt gevaarlijk. De orka komt een beetje in de buurt." Zorgen maakt hij zich wel over de Noordzee, want het is één van de drukst bevaren zeeën ter wereld. Daarnaast wordt er natuurlijk al eeuwenlang gevist én halen we er tegenwoordig ook windenergie vandaan. "Wij mensen maken het haar niet makkelijk. De impact die wij als mensen op de Noordzee hebben is groot."

Windmolens

Het aanleggen van windmolens bijvoorbeeld is een gigantische klus. "De masten tippen al de tweehonderd meter aan. Dus alleen de funderingspaal heeft al een doorsnee van tien meter. Die worden met heipalen in de grond geklapt. We weten ongeveer hoe dat op land klinkt. Onder water is dat tien, twintig keer zo sterk. Dus op tien kilometer afstand hoor je dat nog steeds. Het is enorm, zeker voor alles wat er leeft. Van hele kleine diertjes tot dolfijnen en walvissen. Die gebruiken natuurlijk geluid als echolocatie, voor het jagen, om zichzelf te kunnen lokaliseren. Dat ben je allemaal aan het verstoren."

Maar de 's-Gravenzander blijft optimistisch. "De natuur is veerkrachtig en ik denk dat dat op zee nog vele malen sterker is. We hebben op een plek gedoken, daar is een lading natuursteen vergaan. Dat werd vervoerd op een ponton. Uiteindelijk heeft dat geresulteerd in een voetbalveld vol met meters hoge grote rotsblokken. Daar komt geen vissersboot langs, want die kunnen daar niet vissen. Toen we daar doken was het alsof je in een oase in de woestijn inliep. Het zat er vol met leven, op de stenen, tussen de stenen, om de stenen. Het was echt een enorm ecosysteem, heel bio-divers. Er groeide en leefde echt werkelijk waar van alles, in slechts dertig à veertig jaar. "Dus daaraan kon ik zien, heb ik ervaren, als je de zee of de natuur enigszins met rust laat, een klein beetje de ruimte geeft. Dan is het ook zo weer terug en dan herstelt het zich razendsnel."

Artikel gaat verder onder de afbeelding.

Dutch Maritime Productions, Joost van Uffelen

Klimaatverandering

Nog zo'n enorm lichtpunt was het filmen van de blauwvintonijn. "We hebben in Denemarken voorbeelden gezien dat de tonijn weer langzaam aan het terugkeren is. Als je dat dan ziet, in de jaren zestig waren die totaal verdwenen. Er was geen enkele vis meer te bekennen. En nu doen ze sinds een jaar of zes elk jaar onderzoek. En het aantal tonijnen neemt ieder jaar weer toe. Dit is voor zo'n oud massief dier een enorm hoopvolle ontwikkeling."

De klimaatverandering is een probleem van een heel andere orde. Ook voor de Noordzee. "Een halve of hele graad opwarming van het zeewater zie je overal terug. Het is een soort van verschuiving van de soorten. Maar de Noordzee kan er tegelijkertijd wel mee omgaan, die past zich aan. Als je miljoenen jaren terug gaat kijken, dan was de Noordzee totaal anders. En ook dat overleeft en ook daar past het zich op aan. Als je niet oppast helpen wij onszelf naar de klote, maar de natuur die draait wel door."

Bioscoop

Vanaf donderdag is De Wilde Noordzee in bioscopen door heel Nederland te zien. Nu het helemaal klaar is, zou je denken dat hij er wel klaar mee is. Toch? "Door die vijf, zes jaar productietijd dat we er mee bezig zijn geweest, heb ik zoveel meer liefde en bewondering voor die zee gekregen, zoveel meer dan wat ik al had, ik zou niet eens willen stoppen.Dus ja, wie weet komt er nog wel een vervolg. 'Heel stiekem denk ik al aan een De Wilde Noordzee 2. Er vallen nog zoveel verhalen te vertellen. Er is nog zoveel te ontdekken in die onbekende en mooie plas. Want dat realiseert niemand zich, maar de Noordzee is een grote bak water waar wij als mens heel veel uithalen. Een soort economisch wingebied. Maar wat we niet realiseren is dat de Noordzee het grootste natuurgebied is van West-Europa. Dus wat je hoopt met de film is dat de mensen van de zee gaan houden zoals ik zelf ook van de zee hou."