Streekhistorie: Seriebouw in de jaren twintig in het Westland

Tegenwoordig zien we dat veel woningbouw gebaseerd is op de bouwstijl van de jaren twintig van de vorige eeuw. We zien dan wel meteen een heel rijtje dezelfde woningen als seriebouw in zo'n bouwplan.

Wat verstaan we eigenlijk onder seriebouw? Seriebouw verwijst naar gebouwen die zodanig zijn ontworpen dat ze identiek zijn of erg op elkaar lijken. Vaak worden ze ten bate van snelheid en efficiëntie vlak na elkaar of tegelijkertijd gebouwd. Hoe was dat zo'n 100 jaar geleden in het Westland? Was er toen ook al sprake van seriebouw? Doordat mijn eigen woning dateert uit 1927, was ik benieuwd naar zijn verleden. Ik startte met een onderzoek naar mijn huis en kwam van daaruit in een diepergaand vervolgonderzoek terecht.

Tuinderswoning De Driesprong 20 Kwintsheul
Wij wonen sinds 1980 in het huis De Driesprong 20 in Kwintsheul. Een huis dat direct ons droomhuis was toen we op zoek waren naar een grotere woning. Omdat zowel mijn vrouw als ik als kind zijn opgegroeid in een tuinderswoning, hadden wij er geen problemen mee dat dit huis tussen de kassen lag. Blijkbaar voor anderen wel, want het stond al een tijdje te koop. Ons bod werd geaccepteerd en wij werden eigenaar van dit in onze ogen bijzondere huis. De vorige eigenaar, schipper Leen Bol, had enkele jaren hiervoor het huis al een flinke opknapbeurt gegeven. Helaas was daardoor wel een aantal authentieke zaken, zowel binnen als buiten, verdwenen.

Geschiedenis van de woning
Toen wij al een tijdje in dit huis woonden, werden we toch wel nieuwsgierig naar de achtergrond van deze woning. Naast ons woonde Koos Enthoven op De Driesprong 18 in een recentere woning. Hij had een tuinderij achter op de laan. Hij vertelde ons dat hij geboren was in het huis op De Driesprong 2 (naast 18) en dat ons huis was gebouwd op grond van zijn familie. Hij schatte dat het in 1927 gebouwd was, want hij had als zesjarig jochie over de funderingen gelopen. Degene die het gebouwd had was Martinus Steenks. Hij werkte voor de Enthovens en had het voor elkaar gekregen dat hij een stukje grond kon kopen uit het grote perceel van de familie Enthoven. Wellicht zou het later wat zijn voor de kinderen Enthoven. Dat laatste is er nooit van gekomen. Tinus Steenks bleef vrijgezel en had sinds 1946 de familie Jan Vijverberg inwonend die in 1956 naar Australië emigreerde. Hierna volgde Nic van Schie die op de Mariëndijk tuinde. Na het overlijden van Tinus Steenks kocht Jan Bol het huis Hij heeft het huis na een aantal jaren, in 1971, weer doorverkocht aan zijn broer Leen Bol.

Bouwtekening van De Driesprong 20 Kwintsheul van A.G.W. Dessing.

Archiefonderzoek
Met deze wetenschap ben ik naar het Historisch Archief Westland gegaan, waar men menig oude bouwtekening heeft. In 1927 lag dit huis in de gemeente Naaldwijk; in 1957 is dit gemeente Wateringen geworden en in 2004 gemeente Westland. Dat werd dus zoeken in het archief van gemeente Naaldwijk. Maar in 1927 was de straatnaam De Driesprong nog niet in gebruik. Kerkstraat was het niet en ook de Middel Broekweg leverde niets op .... wat nu? Kon er misschien ook op aanvrager worden gezocht? Ja hoor, op de naam Steenks vond men in het archief vijf 'hits'. En wat bleek bij de derde bouwtekening: we hadden moeten zoeken op 'Broekweg'. Ik had een prachtige blauwdruk gevonden van het huis van de heer M. Steenks getekend door architect A.G.W. Dessing in juni 1927. Trots ging ik weer naar huis met een foto en afdruk van de blauwdruk en de afgegeven bouwvergunning van juli 1927.

Architect Adriaan Dessing (1882-1948)
Ik wist al dat Adriaan Dessing ook werkzaam was geweest als gemeentearchitect voor de gemeente Naaldwijk. In het Historisch Jaarboek Westland 2016 schreef Piet van der Valk een artikel over 'Architectuur van de Westlandse familie Dessing'. Dit begon bij Adriaans grootvader Pieter Dessing. Als timmerman/aannemer ging men ook ontwerpen en de familie Dessing leverde bijzondere architecten. Piet van der Valk had een oproep gedaan om het te melden als men in een huis van een Dessing, met name van Adriaan Dessing woonde. Na mijn belletje kwam hij meteen al de volgende dag om foto's van mijn huis te nemen. Bijzonder vond hij het dat Adriaan Dessing in 1927 al een huis had ontworpen met een spouw. In het kader van de eerste Westlandse Architectuurprijs gaf Piet een boekje uit over Adriaan Dessing, waarin hij onder meer mijn huis opnam op bladzijde 39 en 40.

Type tuindershuis
In de loop van de jaren wijzigde het type tuindershuizen. In de jaren twintig ontwikkelde de tuinbouw zich in het Westland zeer voorspoedig. De veilingomzetten liepen flink op en er was dus ook meer geld om mooiere en duurdere tuindershuizen te bouwen. Onderzoek van de Stichting Tuinbouwhistorie naar het type tuindershuis in het Westland wees uit dat in de jaren twintig van de vorige eeuw men overging van het 'compacttype' naar het 'half-compacttype'. Kenmerkend voor het 'compacttype' was een lange gang, meestal van voor tot aan de achterkant waarbij de kamers aan beide zijden van de gang lagen. Het karakteristieke van het 'half-compacttype' is de korte gang of hal uitkomend in de huiskamer of keuken. In die gang of hal bevindt zich tegen de buitenmuur een trap naar boven met daaronder een kelder of toilet. De tuinderswoning De Driesprong 20 voldoet duidelijk aan dit laatste.

Woning Poeldijksepad 13 in Honselersdijk, ontwerp april 1927.

Seriebouw of niet? Zoektocht door het Westland
Door dit onderzoek ging onze aandacht uit naar huizen uit de jaren twintig van de vorige eeuw in het Westland. Mijn vrouw José bleek een goede waarnemer, want zij had wel enkele huizen gezien die volgens haar op die van ons leken. Dat betekende dus nader onderzoek. En zowaar, op het Poeldijksepad nr. 13 in Honselersdijk stond een woning die praktisch dezelfde bouw heeft. Het huisbezoek bij weduwe Scheffers was gezellig. Zij vertelde dat haar schoonvader dit huis had gebouwd en dat zij met haar man hier vele jaren gelukkig had gewoond. Maar wie het huis ontworpen had, was haar niet bekend.

Met de opgedane kennis was het in het Historisch Archief Westland gemakkelijk zoeken naar een bouwtekening hiervan. Op de blauwdruk is te zien dat dit ontwerp in april 1927 gemaakt was door de architect A.G.W. Dessing. En als deze blauwdruk vergeleken wordt met die van De Driesprong 20 zou je zeggen dat ze precies hetzelfde zijn. Dat is ook bijna zo, alleen enkele details zijn aangepast, zoals bijvoorbeeld de plaats van de 'WC', die al wel inpandig was opgenomen. Dit is dus wel een vorm van seriebouw: tussen het eerste ontwerp en het tweede ontwerp zat slechts drie maanden.

Bouwtekening van Poeldijksepad 13 in Honselersdijk van A.G.W. Dessing.

Vervolg zoektocht: een tuindershuis in Poeldijk
Doordat we een woning in Honselersdijk hadden gevonden met hetzelfde ontwerp, rees bij ons de vraag of Adriaan Dessing in het Westland nog meer gebruik gemaakt had van dit ontwerp. En ja, op een tuinderslaan in Poeldijk, Vredebestlaan nr. 6, had het daar staande tuindershuis duidelijk ook wat weg van dit woningtype. Alleen was er aan de linkerzijde een stuk aangebouwd.

Woning Vredebestlaan 6 in Poeldijk, ontwerp oktober 1927.

Met deze kennis werd weer in het bouwarchief gezocht naar informatie. Het vervelende is echter dat er in het verleden brand is geweest in het bouwarchief van gemeente Monster. De tekeningen van dit ontwerp waren dan ook deels verbrand. Op het restant zijn gelukkig nog voldoende details aanwezig om vast te kunnen stellen dat dit ook hetzelfde ontwerp was van architect Adriaan Dessing.

Deel van de bouwtekening Vredebestlaan 6 in Poeldijk.

De vergunningsaanvraag werd gedaan door tuinder Jac. de Groot op 31 oktober 1927 en de vergunning werd verleend op 4 november. Dus in een jaar tijd werden feitelijk drie dezelfde huizen gebouwd met minimale verschillen. In het archief zitten ook de tekeningen van de aanbouw. Deze is van latere datum.

Woning Emmastraat 5 in Monster, ontwerp maart 1929.

Laatste vondst: een tuindershuis in Monster
Door de contacten met Piet van der Valk, verzamelaar van alle huizen van de familie Dessing, kregen we nog een tip. Piet dacht een soortgelijk huis gezien te hebben aan de Emmastraat 5 in Monster. En ja, de vorm had wel erg veel weg van het gezochte ontwerp.

Maar het huis had een aantal details waardoor ik ging twijfelen. Dus maar weer naar het archief. En ook hier was er het probleem van de brandschade in het Monsterse deel van het bouwarchief. Maar een klein detail van een bouwtekening was gelukkig bewaard gebleven en hieruit blijkt dat het wel degelijk het ontwerp is van Adriaan Dessing.

Deel van de bouwtekening Emmastraat 5 in Monster.

De aanvrager van deze tuinderswoning was C.A. Damen op 2 maart 1929. De straat heette toen nog Choorstraat. Tijdens een bezoek bij de huidige bewoners werd mij verteld dat ze het huis kortgeleden geheel hadden gerenoveerd, waardoor de huidige uitstraling anders is geworden en dus minder leek op de vorige drie woningen. Wat wel aardig was, was dat er vóór de renovatie, door een vriend, van hun huis een tekening gemaakt was in de oorspronkelijke vormgeving. En dan is de gelijkenis met de andere tuindershuizen duidelijk te zien.

Schilderij woning Emmastraat 5 in Monster vóór renovatie.

Afsluiting van het onderzoek naar seriebouw van het ontwerp van Adriaan Dessing?
Tot zover de status van mijn onderzoek, maar is er nog een vijfde of zesde huis? Zijn er op andere tuinderslaantjes nog meer vergelijkbare huizen? Of zijn er huizen met dit ontwerp al gesloopt?
Als u dit gelezen hebt en u heeft een vermoeden dat dat zo is, laat het mij dan weten. Dan probeer ik dat nader uit te zoeken. Reacties kunnen gestuurd worden naar voorzitter@hvwk.nl.

Auteur: Chris Batist van de Historische Vereniging Wateringen-Kwintsheul.