'Code zwart in ziekenhuizen is een kwestie van dagen', maar hoe werkt code zwart eigenlijk?

De druk op de ziekenhuizen blijft hoog. De intensive cares liggen overvol en de rek is steeds meer uit in de zorg.

Marjolein Tasche, bestuursvoorzitter van het Franciscus Gasthuis en Vlietland in Rotterdam en Schiedam, verwacht dat code zwart in de ziekenhuizen geen kwestie van weken, maar dagen is. Maar hoe werkt zo'n code zwart precies en wie neemt uiteindelijk het besluit wie een ic-bed krijgt?

In het geval van code zwart zijn er niet genoeg bedden meer beschikbaar op de intensive care en moet een speciale triagecommissie bepalen wie nog wel een bed krijgt en wie niet. Maar daar gaat een heel proces aan vooraf.

Hoe is de situatie nu in de ziekenhuizen?

"Het ziet er echt niet goed uit. We voelen ons vanuit de zorg ook een beetje alsof we roepen in de woestijn. De meeste burgers weten eigenlijk wel dat elkaar opzoeken eigenlijk niet kan, maar doen dat toch zoals we op Koningsdag hebben gezien. Natuurlijk is dat begrijpelijk vanwege het mooie weer. Alle mensen in het Franciscus Gasthuis en Vlietland hebben ook ongelofelijk veel zin om weer een terrasje op te gaan, maar zij zien dat dat dus gewoon niet kan", vertelt Tasche bij mediapartner Rijnmond.

Sterker nog: "Wij hadden het liefst nog even strengere maatregelen gehad gedurende drie weken", vervolgt Tasche. "Dat iedereen die maar een vaccin kan krijgen zich deze drie weken laat vaccineren en dat we dán met z'n allen meer vrijheid opzoeken. De fases van drukte in de ziekenhuizen en vrijheid lopen nu gewoon niet synchroon."

Voor mij is het twee voor twaalf", zegt Tasche. "We zagen gisteren ook weer dat het aantal opnames en besmettingen hoog was. We denderen door. Ik kan niet in een glazen bol kijken, want soms fluctueren de cijfers even, maar wat mij betreft is het eerder een kwestie van dagen dan van weken tot we code zwart bereiken." De ziekenhuizen in de regio Rijnmond zijn op dit al vol, maar als Koningsdag ook nog leidt tot een piek over twee weken, dan dreigt code zwart volgens haar.

"Daar waar veel mensen bij elkaar komen, loop je verhoogd risico op besmetting", zegt ze over de drukte in onder meer Rotterdam dinsdag. "Dat betekent dus dat de infectiedruk in Nederland nóg meer omhoog gaat en dat we daarna meer ziekenhuisopnames en ic-opnames hebben."

Patiënten worden nu al overgeplaatst naar ziekenhuizen buiten de regio. "Dat ging eerst nog wel. Het ene ziekenhuis had het druk en de ander wat minder, maar je ziet het nu totaal vollopen. Niet alleen in het westen, maar ook in het oosten. Daardoor wordt het lastig om elders een plekje te vinden, bijvoorbeeld in Groningen of Zwolle, omdat het ook daar vol is."

Wanneer is er sprake van code zwart en hoe gaat dat?

De minister kan code zwart afkondigen als de ziekenhuizen in het hele land vol liggen, patiënten daardoor niet meer overgeplaatst kunnen worden en patiënten die beademd moeten worden ook blijven komen. Hij doet dat in overleg met de inspectie. Heeft de minister dat afgekondigd, dan pas praten we over code zwart.

Voor alle ziekenhuizen betekent code zwart dat per nieuwe patiënt die een ic-bed nodig heeft, wordt gekeken naar de levenskans van de mensen die op dat moment op de intensive care liggen. De levenskans hangt volgens Tasche af van leeftijd, andere ziektes en prognoses.

Mochten er patiënten zijn met een gelijke levenskans, dan beslist een triagecommissie wie het ic-bed krijgt. "De triagecommissie is een groep mensen die in een speciaal hokje zitten", legt Tasche uit. Elk ziekenhuis heeft zo'n triagecommissie al voorbereid. Het team bestaat bijvoorbeeld uit dokters, een jurist en iemand die gaat over ethiek. Het is dus niet zo dat de behandelend artsen en verpleegkundigen beslissen wie recht heeft op een bed. Je kunt ook niet in bezwaar gaan tegen de beslissing. Die tijd is er ook niet, want het besluit valt volgens Tasche binnen tien minuten.

"Als er twee mensen met een gelijke levenskans zijn, wordt er gewoon geloot. Dat klinkt heel plat, maar dat is wel wat het is", zegt ze. De triagecommissie vertelt de artsen vervolgens welke patiënt een ic-bed krijgt.

Hebben ouderen minder kans op een ic-bed?

Nee, volgens Tasche wil het kijken naar de levenskans niet zeggen dat ouderen minder kans maken op een bed. "Het ligt er ook aan hoe lang je op de ic zal liggen", legt Tasche uit. Als je patiënten met een hele korte duur op de ic hebt, dan kun je in dat bed misschien wel tien mensen behandelen, waar anders één iemand drie weken ligt. "Het is echt een combinatie van allemaal factoren die op landelijk gebied door een speciaal team zijn bedacht." Het is ook niet zo dat dit proces in het ene ziekenhuis anders gaat dan elders.

Wel is het volgens Tasche zo dat coronapatiënten concurreren met niet-patiënten met andere aandoeningen die ook op de ic liggen. In de cijfers van het RIVM hoor je dagelijks het aantal coronapatienten op de ic. Maar daarnaast liggen er volgens Tasche nog ruim vijfhonderd patiënten met andere aandoeningen. Stel dat je dus een zwaar auto-ongeluk krijgt en op de ic belandt, dan wil het niet zeggen dat je recht hebt op een bed omdat je geen coronapatiënt bent. Ook dan worden je levenskansen afgewogen. "Als het code zwart wordt, dan zal alles worden meegewogen. Corona of niet. Uiteindelijk is een bed dan een bed."

Wat kan de zorg nog doen om code zwart te voorkomen?

De capacaciteit aan ic-bedden is inmiddels al anderhalf keer meer geworden dan dat het was. "Daar wordt dus al keihard verdund", zegt Tasche, oftewel: elke verpleegkundige heeft meer patiënten te verzorgen dan voorheen. Maar dat heeft een grens, want volgens haar is voor het behandelen van ic-patiënten enorm ingewikkelde kennis nodig. "Je kunt niet zomaar mensen van de straat trekken die dat kunnen. Een opleiding tot ic-verpleegkundige is een opleiding ná je verpleegkunde van drie jaar. Een intensivist studeert nog langer", legt ze uit.

Naast het 'verdunnen' zie je nu ook dat alle ziekenhuizen operatiekamers sluiten. Dat personeel wordt ingezet op de ic, om maximaal op te kunnen schalen. "Dat is al maanden aan de gang. Iedereen loopt dus al maanden op zijn tenen. We stretchen dat zo ver we kunnen, maar dat heeft gewoon een grens."

In het Franciscus Gasthuis en Vlietland wordt de komende weken een derde van de operaties niet uitgevoerd. "We hebben echt heel veel moeten schrappen. Als je een derde van de capaciteit eraf haalt van zestien OK's iedere dag, dan is dat heel veel. Dat is natuurlijk allemaal ellende. Je kan wel zeggen: 'misschien is een heup, een knie of een liesbreuk niet zo belangrijk', maar in het leven van iemand is dat ook belangrijk."

Hoe kan de samenleving dit scenario voorkomen?

Vaccineren is volgens Tasche 'echt van ongelofelijk belang'. Ze hoopt dan ook dat we alle vaccins 'zo snel mogelijk in een arm zetten'. "Iedereen die ook maar ergens een vaccin kan krijgen: doen. Dat is echt de weg naar de oplossing."

"Als je niet ziek bent of als je geen zieken in je omgeving hebt, dan lijkt het een ver-van-je-bed-show. Maar wij zien iedere dag die doodzieke mensen binnenkomen. Ook van jonge leeftijd. Wij kunnen maar niet genoeg zeggen; houd nog even pas op de plaats."