Streekhistorie: Belgische vluchtelingen in 's-Gravenzande

Op 4 augustus 1914 viel Duitsland België binnen, zonder formele oorlogsverklaring. Omdat Nederland neutraal bleef, kwamen van de eerste dag al vluchtelingen richting Nederland, onder andere 52 Belgische soldaten.

Op 10 oktober 1914 viel Antwerpen en toen vluchtten naar schatting 40.000 soldaten en 1 miljoen burgers naar Nederland (Nederland telde toen zelf ruim 6 miljoen inwoners!). Nederland moest als neutraal land volgens de Vredesconferentie van 18 oktober 1907 de militairen interneren. Hiertoe werden de militairen ondergebracht in diverse kazernes, zoals in Amersfoort, Harderwijk, Groningen, Oldebroek. Burgervluchtelingen werden ondergebracht op verschillende locaties. Hiervoor werden kampen ingericht, die bestonden uit tenten, barakken met woon- en slaapvertrekken.

Vanaf 12 oktober 1914 ging de Belgische regering met Duitsland onderhandelen over de terugkeer van burgers. De meeste burgers konden vanaf november 1914 alweer naar huis. In mei 1915 waren er nog 105.000 burgervluchtelingen in Nederland en dat aantal bleef de rest van de oorlog constant.

Opvang in het Westland

In Naaldwijk werden 110 personen opgevangen. Zij werden ondergebracht in Hulp en Voorzorg.

In Maasland werden 62 vluchtelingen opgevangen in de Oude Ger. School in de Doelstraat om te slapen en in het pakhuis van C. Moerman voor het eten.

's-Gravenzande

In eerste instantie werden er in 's-Gravenzande 50 vluchtelingen opgevangen, in pakloodsen van de groenteveiling. Eén loods werd ingericht als gezelschapszaal met boeken en kranten, twee als slaapplaats en de laatste als kookgelegenheid.

In november werd het te koud om hier te slapen, gelukkig bood J. de Geus een schuur aan voor de vluchtelingen. Al kort na de komst van de eerste vluchtelingen werd er in 's-Gravenzande een comite gevormd bestaande uit de dames v. Arkel, Lambers, v.d. Bijtel, Bouman, Ten Cate, v. Minnen, v. Nierop en de Vries. Het Comite organiseerde de inzameling van geld en goederen.



Westlandsche Courant 7 november 1914

De 's-Gravenzanders waren begaan met het lot van de Belgische vluchtelingen. En dat komt mogelijk ook doordat, zo blijkt uit de krant, in het dorp 's-Gravenzande het kanongebulder bij Nieuwpoort duidelijk hoorbaar was.

Er werd gul gegeven. De eerste collecte, gehouden 28 oktober 1914, leverde 534,34 gulden op, de tweede collecte (op 14 november) leverde 190 gulden op. Dat was minder, maar er werden ook aardappelen, veldvruchten, kleren en schoenen ingezameld.

Inmiddels was het aantal vluchtelingen gestegen tot 82 (17 mannen, 21 vrouwen en 44 kinderen).

En al deze vluchtelingen zijn bij naam bekend, dankzij de bewaard gebleven registratie van de gemeente. Er kwamen zelfs speciaal voorbedrukte formulieren voor.

Het gaat nog wel even duren

Toen bleek dat het verblijf van de vluchtelingen nog wel enige tijd zo gaan duren (op 20 februari 1915 waren het er nog 38), werden de kinderen in de gelegenheid gesteld om naar de openbare school aan het Marktplein in 's-Gravenzande te gaan. Voor enkelen van hen kwam de kapelaan uit Monster wekelijks godsdienstonderwijs geven. Maar ook naar de volwassenen werd omgekeken. Er kwamen speciale muziekuitvoeringen in de Spaansche Vloot en de lokale voetbalverenigingen schonken hun opbrengsten aan de Belgische vluchtelingen.

Er zijn helaas nauwelijks foto's bewaard gebleven. Wel is er de foto van Frans Josef de Voeght, die op 10 oktober 1914 als vluchteling naar 's-Gravenzande kwam. Hij is in Nederland gebleven en is de grondlegger van Wim de Voeght metaalhandel in Honselersdijk.

Waarschijnlijk begin november is er in 's-Gravenzande een heel bijzondere foto gemaakt.



Op de foto zien we Cornelius de Jong (uit Antwerpen), Franciscus Armirotto (uit Antwerpen), Rosalia Comijn (uit Mechelen), Jeanette van Eijck (uit Lier) en de 40 andere vluchtelingen- kinderen. Een van de kinderen houdt een bordje op waarop staat "Wat duurt die oorlog lang".

Het Historisch Archief Westland heeft deze foto voorgedragen voor de landelijke verkiezing Stuk van het jaar, dat dit jaar het thema "Grenzen" heeft. "Wij roepen iedereen op om in oktober (de maand van de geschiedenis) te stemmen op dit bijzondere archiefstuk. Misschien helpt u ons dan wel de verkiezing te winnen."

Benieuwd naar het hele verhaal over de Belgische vluchtelingen? Lees dan de tekst van Arnold van der Heijden, vrijwilliger bij het Historisch Archief Westland, op https://www.historischarchiefwestland.nl/collectie/bronnen-1e-wereldoorlog/

Auteur: Jan Buskes van het Historisch Archief Westland