Mei 1945, de bevrijding van de Duitse bezetting

De laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog waren de Duitse militairen aan vrijwel alle fronten in de verdediging. Eind april 1945 begonnen de onderhandelingen voor een Duitse overgave.

Op 4 mei werd duidelijk dat die capitulatie van de Duitsers er elk moment zat aan te komen. Het Westlandse verzet had zich al sinds 'Dolle Dinsdag' begin september 1944, voorbereid op een overname van het gezag in het Westland om zo te voorkomen dat er een machtsvacuüm zou ontstaan als de Duitsers de wapens zouden neerleggen. De kleine kern van de Westlandse verzetsgroepen hield zich sinds september 1944 bezig om tientallen nieuwe mensen te werven om ze, na een wapentraining, in te kunnen zetten als het moment daar was dat de Duitsers de wapens zouden neerleggen.

Bevrijding in Naaldwijk.

Voor het Westland zou dat nog een ingewikkelde toestand worden, omdat vrijwel het gehele gebied viel onder de Festung Hoek van Holland. Dat was nou net het zwaarst verdedigde gebied van de gehele Duitse Atlantikwall, met duizenden Duitse troepen, twee anti-tankgrachten, honderden bunkers en zwaar versterkte en verdedigde toegangen tot het gebied. Voorzichtigheid en tactisch overleg waren dus geboden om een soepele gezagsovername mogelijk te maken.

Geallieerde troepen rijden De Lier binnen.

Op 4 mei 1945 kwamen de eerste geruchten dat de Duitsers zouden capituleren. De staf van het verzet (de Binnenlandse Strijdkrachten, kortweg BS genoemd) was al sinds begin mei paraat en begon alle verzetsleden te waarschuwen dat ze zich gereed moesten maken om ingezet te worden. Iedereen werd opgeroepen zich naar zijn verzamelpunt te begeven.
In de namiddag van zaterdag 5 mei kreeg men eindelijk het bericht dat de Duitse capitulatie een feit was en dat vlagvertoon was toegestaan. Op heel veel plaatsen in het Westland werd de Nederlandse driekleur gehesen en begaf de bevolking zich dansend en zingend op straat.

Het wegvoeren van gearresteerde Westlandse Landwachters, hulptroepen van de Duitsers.

Het was echter nog niet duidelijk hoe de Duitse militairen in het vestinggebied rondom Hoek van Holland zouden reageren. Vanuit ’s-Gravenzande hoorde men in de nacht van 5 op 6 mei in Hoek van Holland en in het Staelduinse bos erg veel kabaal van geweerschoten en ontploffingen. Waren dit vreugde-uitingen van de Duitse militairen omdat ook zij blij waren dat de oorlog was afgelopen, of was dit uit frustratie dat de oorlog voor hen verloren was? Het laatste bleek het geval te zijn en op zondag 6 mei bleek dat de Duitsers nog heel wat praatjes hadden. De Nederlandse vlaggen werden verplicht weer gestreken en op heel veel plaatsen ging de hakenkruisvlag weer in top. De situatie werd nu verontrustend en gevaarlijk omdat er nog geen geallieerde troepen in het Westland waren gearriveerd om de Duitsers te ontwapenen en het gezag over te nemen.

Arrestatie van zogenaamde Moffenmeiden door het Verzet in Naaldwijk.

De verschillende groepen van het Westlandse verzet, die zich inmiddels al langere tijd op hun verzamelpunten bevonden, werden steeds ongeduldiger. Zij wilden in actie komen en gaan doen waar ze al maanden naar uitkeken: NSB'ers en andere collaborateurs arresteren en waar mogelijk Duitse soldaten ontwapenen. Dit was eigenlijk gekkenwerk in een gebied waar zich meer dan 6.000 zwaar bewapende Duitse militairen bevonden tegenover enkele honderden verzetsleden, waarvan het merendeel nauwelijks geoefend was in het omgaan met wapens. De Westlandse leiding van de BS was zich hier terdege van bewust en probeerde zo veel mogelijk de meest heetgebakerde verzetsmensen rustig te houden. Dat lukte niet overal en hier en daar ontstonden schietpartijen, waarbij in Kwintsheul een dodelijk burgerslachtoffer en her en der meerdere gewonden vielen.

Bevrijding in 's-Gravenzande.

Een veel ernstiger incident ontstond in Wateringen waar op 5 mei een groep bewapende verzetslieden zich aan de Noordweg in een tuindersschuur had verzameld om in actie te komen. Ze hadden al lang zitten wachten. De mannen waren erg gespannen en raakten steeds geïrriteerder dat ze zich moesten verstoppen in de kleine schuur en maar niet in actie kwamen. De bewoner probeerde de mannen een beetje te kalmeren door ze in zijn huis koffie aan te bieden. Nadat ze laat op de avond weer terugliepen naar de schuur vuurde een van de verzetsleden uit woede zijn stengun af over de tegenover de tuinderij liggende weilanden.

Net op dat moment kwam er een Duitse militaire patrouille aanrijden over de Noordweg. De Duitsers dachten dat ze werden aangevallen. Er ontstond een schietpartij waarbij een Nederlandse verzetsman en twee Duitsers werden neergeschoten. Een van de Duitsers was direct dood en de ander en de Nederlandse verzetsman waren zwaar gewond. De situatie in het aardedonker was zo onoverzichtelijk dat een Duitse soldaat hulp ging halen. De overgebleven BS-leden sloegen op de vlucht. De familie van de tuinder had zich over de gewonden ontfermd en hielp bij hun verzorging. De Duitsers kregen zo het idee dat de bewoners niets met de zaak te maken hadden. De gewonde Nederlander en Duitser werden nog naar het ziekenhuis gebracht, maar zijn daar allebei kort na aankomst overleden.

De Duitse militairen waren zo woedend over wat er gebeurd was, dat ze op 6 mei van plan waren om met een grote troepenmacht Wateringen aan te vallen, het gewapende verzet uit te schakelen en daarna het dorp plat te branden. Dat is gelukkig niet gebeurd omdat de hogere leiding van de Duitse militairen de aanval vanwege de capitulatie op het laatste moment heeft afgeblazen. Wateringen is toen echt aan een ramp en grootschalige verwoesting ontsnapt, waarbij waarschijnlijk ook heel wat slachtoffers gevallen zouden zijn.

Versierde huizen tijdens de bevrijdingsfeesten.

Vanaf 7 mei kwamen er eindelijk geallieerde Canadese soldaten vanuit Delft het Westland in om de Duitsers te ontwapenen. Het eerst op 7 mei in Schipluiden, daarna op 8 mei in De Lier en Maasland en vanaf 9 mei ook in Naaldwijk, 's-Gravenzande en Monster. In Hoek van Holland werd op 10 mei de macht overgedragen aan de Engelsen en Canadezen. Ook in Wateringen was de officiële intocht van de Canadezen pas op 10 mei. Wel waren hier, net als in andere plaatsen, al op 8 en 9 mei enkele Canadese motorrijders gesignaleerd, maar die waren of verdwaald, of voor zichzelf een ritje aan het maken.

Vanaf 10 mei was het gehele Westland bevrijd, maar was er nog wel steeds de grote druk van de aanwezigheid van die duizenden Duitse militairen. Die werden snel na 10 mei afgevoerd uit het gebied. In grote colonnes trokken zij naar Noord-Duitsland waar ze in krijgsgevangenkampen terechtkwamen. Omstreeks 20 mei was dit proces voltooid. Een klein deel van de Duitse troepen bleef wel in het gebied omdat zij moesten helpen bij het ontmantelen van alle mijnenvelden en ander gevaarlijk wapentuig. Dit proces werd grotendeels uitgevoerd onder leiding van de geallieerde(Canadese) militairen.

Het afvoeren van Duitse krijgsgevangenen in de Zeestraat in 's-Gravenzande onder begeleiding van Canadese troepen.

Het gewone leven kon weer beginnen en vooral de tuinbouwsector moest in het drukke oogstseizoen weer zo snel mogelijk opgestart worden. Men deed er alles aan om de belemmeringen voor de tuinbouwsector zo snel mogelijk op te heffen. De Westlandse tuinbouw was belangrijk voor de voedselvoorziening van de West-Nederlandse bevolking, die erg geleden had onder de hongerwinter.
In de eerste weken hadden de tuinders nog problemen om voldoende personeel te vinden. Vanwege de euforie van de bevrijding had men blijkbaar niet veel zin om weer aan het werk te gaan. In diverse ambtelijke stukken zijn hier in mei 1945 meldingen over. Om de ergste personeelsproblemen op te lossen, werden gevangen genomen NSB'ers en collaborateurs ingeschakeld voor het tuinwerk.

De aftocht van Duitse krijgsgevangenen in de Zeestraat in 's-Gravenzande.

Begin september 1945 werden in alle Westlandse dorpen bevrijdingsfeesten gevierd. Overal met grote zogenaamde allegorische optochten, waarin allerlei taferelen uit de oorlog en bezettingsperiode werden uitgebeeld op vrachtwagens en aanhangers.

Auteur: Ton Immerzeel, Westlands Museum