Streekhistorie: Het dagelijks leven in Westland 1940-1945

Tot 17 mei staat in de publiekshal aan de Verdilaan een kleine tentoonstelling over het dagelijks leven in het Westland van 1940 tot 1945. Het thema is niet de mobilisatie, de gevechten of het verzet, maar het leven van de gemiddelde Westlander die probeert om zo normaal mogelijk door te gaan met werken tijdens de oorlog. Het wordt allemaal wel steeds kariger en gevaarlijker, waardoor men steeds vindingrijker moet worden. Hier gaat deze expositie over. In dit artikel wordt de periode rond de meidagen van 1940 belicht.

Vóór de oorlog

In april van 1940 zijn de spanningen voelbaar. De mobilisatie is al in augustus van 1939 begonnen en op diverse plaatsen zijn Nederlandse militairen ingekwartierd bij burgers. Her en der staan geïmproviseerde schuilkelders.



Nederlandse militairen liggend in een geïmproviseerde schuilkelder achter het post- en telegraafkantoor aan de Rembrandtstraat in Naaldwijk. Bron: Fotocollectie Wim Emmens.

In politierapporten vinden we berichten zoals we nu ook kennen: De jeugd zorgt voor overlast op het Kerkplein. Een jongen van 8 schopt een bal door de ruit, maar de eigenaar is verzekerd. Er wordt proces-verbaal opgemaakt voor het fietsen zonder voorlicht en bel. Ook maakt het Westland zich op voor de zomer en worden badgelegenheden op het strand geplaatst. Daar is de politie wel extra alert, vooral in de avonduren. Tussen zonsondergang en zonsopgang is het strand verboden gebied vanwege mijnengevaar.



Politierapport Monster, 9 mei 1940.

Een advertentie van Radion voor wittere handdoeken oogt heel zorgeloos. Er wordt veel getrouwd en C.P. v. Geest uit 's-Gravenzande biedt in een advertentie aan om alvast meubelen te kopen, 'nu de kwaliteit nog goed is'.



Advertenties uit de Westlandsche Courant van 7 mei 1940. Op 3 mei trouwen Jan Klinkenbergen en Joanna Leopoldina Streux op het stadhuis van Naaldwijk. Bron: fotocollectie Wim Emmens.

10-15 mei 1940

De oorlog duurde hier maar 5 dagen, daarna spreken we van de bezetting. Jeane Zwinkels beschrijft het begin en het einde in haar oorlogsdagboek:

"Uit het achterraam wat een vliegtuigen en vechten. Heel de Fr. Hendrikstraat staat achter op de balkons. We kijken uit het voorraam, ook de hele Dijkweg op de been. De inspekteur komt juist naar Docter Langeveld toe met de uitroep: We hebben er een neergeschoten. Inderdaad, we zien de piloot aan een paraceut naar beneden komen. Helaas het blijkt een Hollander te zijn. In de tuin van Jaap Kester komt hij terecht. Wat zullen we nu doen? Ons kleden? Het is nog zoo vroeg, moeten we nu al die tijd gaan lopen ijsberen. Weet je wat we gaan weer naar bed, slaap je niet dan rust je toch. En werkelijk we slapen weer in tot ½ 7, ons toch zeker niet bewust van de toestand, hoe zou dat anders gegaan zijn. Als we half zeven met ons hoofd buiten het raam komen, gaan er 3 grote Duitse zwarte monsters heel laag over ons heen, om er boos op te worden wat brutaal. Docter Langeveld doet nog eens de verklaring dat het oorlog is. Dat wisten we, maar we zijn nog maar wat gaan slapen, was het antwoord. Gevolg door een uitroep: Hoe is dat mogelijk!!! We gaan om kwart voor 7 naar kerk toe, de H mis is voor Vader, wat een ontsteltenis in dorp."

(...)

"Dinsdag 4 mei 1940: Het is vandaag weer werkdag. Wij waren voor de oorlog een paar dagen bij Tinus wezen druiven krenten.(...) Wij gaan 's avonds naar de kerk en horen Hoek v. Holland en Rotterdam brandt. Op den Hoek is eene straat welke door de bommen is getroffen en in elkaar gestort in de namiddag gaan branden en totaal in asch gelegd. De Engelsen waren daar volop gelegerd. Om 2 uur in de middag is Rotterdam gebombardeerd de gehele binnenstad is één grote puinhoop en vuurzee wij zien hier in Naaldwijk een grote witte wolk gelijk een sneeuwberg, wat de rookwolk van Rotterdam blijkt te zijn. (...) 's Avonds 9 uur komt Generaal Winkelman voor de radio, dat Nederland heeft gecapituleerd, behalve Zeeland dat vecht door. (...) Na Generaal Winkelman komt er een Duitser voor de radio, wij voelde geen grond meer. Zoo iets vreselijks om in plaats van je eigen bekende stemmen en Duitse omroeper te horen dat hen anleen iemand voelen die deze tijd heeft meegemaakt."

Vlak na de oorlog (mei 1940)

Na de berichten van de capitulatie wordt op aandringen van de overheid het gewone leven zo snel mogelijk weer opgepakt. De Westlandsche Courant van 18 mei opent met:



Maar op dezelfde pagina staat een hele lijst met verordeningen waaronder het verbod om naar niet-Duitse radiozenders te luisteren:



De telefoonverbindingen worden door de P.T.T. zo spoedig mogelijk hersteld, het Naaldwijkse zwembad is weer open en vanaf 20 mei moeten alle kinderen weer naar school. Dat laatste geldt alleen als het schoolgebouw beschikbaar is, er zal gedurende de hele bezetting geregeld van 'schoolgebouw' gewisseld moeten worden.

Ook de middenstand adverteert weer volop:



Over de expositie

Historisch Archief Westland beschikt over de dagboeken van Jeane Zwinkels, zij is verpleegster bij het Rode Kruis. Een ander dagboek is dat van Cor Sala die als bakkersknecht een gezin moet zien te onderhouden. Beiden vertellen over de toestand in de wereld, maar vooral ook over de sores van alle dag. Uit deze schriftjes zijn fragmenten verzameld om een beeld te geven van hun ervaringen.



De dagboeken van Jeane Zwinkels en Cor Sala. De volledige tekst is te lezen via www.historischarchiefwestland.nl/bronnen/

Een ander bron zijn de politierapporten van Monster en Naaldwijk, waarin dagelijks verslag wordt gedaan van de aangifte van diefstallen, arrestaties en andere politiezaken.

Alleen van 10 tot 17 mei 1940 zijn geen meldingen gemaakt. De rapporten tot 1943 zijn openbaar en in te zien in de leeszaal van Historisch Archief Westland in het gemeentehuis aan de Verdilaan in Naaldwijk.

Tijdens de oorlogsdagen was het politiebureau gesloten.

Bron: Politierapport Monster

De toenemende voedselschaarste maakte het noodzakelijk om maaltijden aan te passen aan het aanbod. Tussen 1940 en 1945 zijn diverse kookboekjes uitgegeven en werden schriftjes bijgehouden met eigen recepten en krantenknipsels. Het archief heeft onlangs een receptenschriftje aangeboden gekregen waaruit 5 recepten gebruikt zijn voor de tentoonstelling. Het recept voor Aardappelcake hebben we zelf uitgeprobeerd en viel niet tegen.

Daarnaast beschikt het archief over een fotobeeldbank en enkele privécollecties waaronder die van DR. Van Rijn en Wim Emmens. Voor de expositie hebben we ook gebruik gemaakt van recent gedigitaliseerde foto's van dhr. A. van den Ende van de sloop van de woningen aan de Groeneweg in Naaldwijk. De Westlandsche Courant is tot januari 1942 verschenen. De fotobeeldbank en de kranten zijn te vinden via www.historischarchiefwestland.nl/collecties/

De grote vitrinewand van het gemeentehuis is gevuld met objecten van het Westlands Museum waaronder een smokkelvest en smokkeltank, rookwaren en surrogaatkoffie, een jurkje van parachutestof, twee noodkeukentjes en een radio. Uit onze eigen collectie hebben we een landkaart toegevoegd waarop de troepenbewegingen bijgehouden zijn aan de hand van illegale radio-berichten.

In de kleine vitrinekast liggen oorlogsdagboeken, twee van Jeane Zwinkels en één van de heer Hogervorst, een Naaldwijkse timmerman. Ook ligt er een politierapport van Monster. Dagelijks slaan we een pagina om zodat de bezoeker kan zien wat zij schrijven over hun ervaringen in april en mei van de oorlogsjaren. Bij de opening op 2 april heeft wethouder Piet Vreugdenhil de persoonsbewijzen van zijn ouders in deze vitrinekast geplaatst.



Wethouder Piet Vreugdenhil plaatst persoonsbewijzen van zijn ouders in de vitrinekast.

Een ander bijzonder document in deze vitrinekast is de zoen-distributiekaart. Deze kon je als kaart naar je geliefde sturen en laat zien dat ondanks de grote zorgen en de toenemende beperking, de humor overeind bleef.



Distributiekaart voor geliefden.

Bron: oorlogscollectie HAW

Oproep: Heeft u op zolder nog materiaal uit de oorlog liggen? Gooi het niet weg, maar breng het naar het Historisch Archief Westland. Op woensdag 17 april organiseert het archief een speciale ochtend waarop oorlogsdagboeken, kookschriftjes, krantjes en ander materiaal geschonken kan worden om onze oorlogscollectie aan te vullen. U vindt het archief in de publiekshal van het gemeentehuis aan de Verdilaan.

Auteur: team Historisch Archief Westland