Streekhistorie: Buitenplaats Huis Honselaarsdijk
De grootste van alle buitenplaatsen was het Huis Honselaarsdijk met zijn enorme tuincomplex van honderden hectares. De kern van het bezit werd gevormd door het machtige kasteel van de Van Naaldwijks. Via erfopvolging waren de bezittingen van de Van Naaldwijks in handen gekomen van het adellijke geslacht Van Arenberg. Deze adellijke familie bleef tijdens de 80-jarige oorlog trouw aan de koning van Spanje en daarom werden hun bezittingen door de Staten van Holland in beslag genomen. Het kasteel van Honselersdijk is toen nog een periode in leen gegeven aan Prins Maurits.
Tijdens het twaalfjarig bestand in de 80-jarige oorlog (1609-1621) kreeg de adellijke familie Van Arenberg hun bezittingen terug. Het twaalfjarig bestand was een periode waarin de Republiek probeerde vrede te sluiten met Spanje. Als gebaar van goede wil werden de bezittingen die in beslag genomen waren terug gegeven aan de adel die de Spaanse koning trouw gebleven was. De Van Arenbergs hadden zich echter terug getrokken in de Zuidelijke Nederlanden en besloten daarom al hun bezittingen in de Noordelijke Nederlanden te verkopen. In 1612 werden alle Westlandse bezittingen van de Van Arenbergs verkocht aan Frederik Hendrik van Oranje-Nassau.
Frederik Hendrik wilde het kasteel en het omliggende bezit omvormen tot een paleis met een complex siertuinen. Hij was hier omstreeks 1620 al mee begonnen door het oude kasteel van de Van Naaldwijks te verbouwen tot paleis. In 1625 werd Frederik Hendrik stadhouder en ging hij een belangrijke rol spelen in de internationale politiek. Voor het ontvangen van belangrijke buitenlandse gasten had hij een representatief en indrukwekkend paleiscomplex nodig. Die rol kreeg Honselaarsdijk. Wat er nog restte van het oude kasteel van de Van Naaldwijks werd nu helemaal afgebroken en op de oude fundamenten werd een geheel nieuw paleis opgetrokken. Frederik Hendrik was sinds 1625 stadhouder en bevelhebber van het leger en de vloot. Dit leverde hem veel inkomsten op, want de regel was dat de bevelhebber tien procent van alle oorlogsbuit kreeg. Volgens overlevering kon Frederik Hendrik door zijn deel van de door Piet Hein veroverde zilvervloot het paleis en de tuinen in Honselaarsdijk extra allure geven. 
Bij het paleis verrezen allerlei bijgebouwen, zoals het Domeinkwartier, de Nederhof, een oranjerie, een speelhuis, fazanterie en een boswachterswoning. Al deze gebouwen waren gesitueerd in de prachtige tuinen rondom het paleis. Hiervoor moesten wel enorme veranderingen aangebracht worden in het landschap. Om het complex van gebouwen en tuinen een strak klassiek en symmetrisch rechtlijnig uiterlijk te geven moest het dorpscentrum van Honselersdijk verplaatst worden. Er werden nieuwe sloten en wegen aangelegd om zo rechthoekige percelen te creëren. Die gingen echter dwars door alle bestaande natuurlijk gevormde wegen en waterlopen heen, waardoor er een aparte en vreemde eenheid ontstond in het landschap. In 1691 is een vogelvluchttekening en een hele serie tekeningen van het Huis Honselersdijk en de omliggende tuinen vervaardigd door C. Allard. Waarschijnlijk is deze serie gemaakt naar aanleiding van het laatste bezoek dat stadhouder Willem III, die inmiddels ook koning van Engeland was, in 1690 aan Honselersdijk bracht. Aan de bouw van het paleis hebben o.a. meegewerkt de bekende architecten Jacob van Campen en Pieter Post.
Bij het aanleggen van de fraaie siertuinen heeft o.a. de bekende hovenier Jan van den Groen meegewerkt. In zijn standaardwerk 'Den Nederlantsen Hovenier' beschrijft hij de aanleg van delen van de tuinen van Huis Honselersdijk. In de loop van de 18de eeuw raakten het paleis en het tuincomplex in verval. Bij de komst van de Fransen in 1795 vluchtte de toenmalige eigenaar, stadhouder Willem V, naar Engeland en werden alle bezittingen van de Oranjes in beslag genomen door het staatsgezag. Het gebouw werd achtereenvolgens gebruikt als gevangenis, militair hospitaal en militaire school. Het gebouw werd in de Franse Tijd zo uitgewoond dat men na de val van Napoleon en de terugkeer van de Oranjes geen andere mogelijkheid zag dan de gebouwen voor sloop te verkopen. De gronden werden verkocht, meest als tuinland. Van het gehele complex bleef uiteindelijk alleen een deel van de Nederhof bewaard, wat nog steeds bestaat en in gebruik is als gezinsvervangend tehuis. Bij graafwerkzaamheden rondom Honselersdijk worden nog regelmatig funderingsresten van diverse gebouwen van het paleiscomplex gevonden. En ook zijn er in het landschap nog diverse sporen in de vorm van sloten, wegen en lanen terug te vinden.
Auteur: Ton Immerzeel van het Westlands Museum