Streekhistorie: Meer dan honderd buitenverblijven in het Westland

Buitenplaatsen speelden in het Westland eeuwenlang een belangrijke rol. Vanaf het begin van de Gouden Eeuw tot ver in de negentiende eeuw waren er in de hele streek meer dan honderd buitenverblijven te vinden van welgestelde stedelingen uit omringende plaatsen als Delft en Den Haag.

Onlangs verscheen onder verantwoordelijkheid van het Genootschap Oud Westland het boek Buitenplaatsen in het Westland. Het eerste boek is tijdens een bijeenkomst in de Naaldwijkse Ontmoetingskerk door eindredacteur Martin van den Broeke overhandigd aan wethouder Piet Vreugdenhil van de gemeente Westland. Volgens Van den Broeke is de relatie tussen de tuinbouw en de buitenplaatsen in het Westland nog nooit zo gedetailleerd beschreven.

Vreugdenhil benadrukte het belang van het behoud van de buitenplaatsen. ,,Het Westland is het hart van de tuinbouw in Nederland en wereldwijd'', zei Vreugdenhil. ,,In de tuinbouw in het Westland wordt ontzettend veel geld verdiend. Is de tuinbouw de oorzaak van het verdwijnen van de buitenplaatsen? Dat gevoel bekroop mij tijdens het lezen van het boek. Er is een kaalslag geweest. Het is jammer dat slot Honselersdijk er niet meer is. Wat zou er van het Westland zijn geworden als het slot er nog zou staan?''

Versailles van Nederland

Het Huis Honselersdijk is een begrip in het Westland. Het door stadhouder Frederik Hendrik vanaf 1621 gebouwde slot was vanwege zijn luister bekend in heel Europa. Van het slot resteert slechts een bijgebouw. Het hoofdgebouw is in 1815 afgebroken.

Kunsthistoricus René Dessing, die opgroeide aan de Dijkweg in Honselersdijk, hield een lezing over Slot Honselersdijk, dat in de 17de eeuw het Versailles van Nederland werd genoemd. ,,Buitenlanders, die het Hof in den Haag bezochten, kwamen altijd naar het slot Honselersdijk om van alles te genieten''.

Bij de bouw van het slot waren belangrijke architecten betrokken zoals Jacob van Campen en Pieter Post. De bouw verliep niet zonder problemen. Omdat de grond te zwak was, kon geen hoog gebouw worden gerealiseerd. Na de dood van de koning-stadhouder Willem III kwam het slot in handen van De Pruisische koning. In deze tijd begon het verval, die leidde tot de sloop van een deel van de Nederhof. Het slot verloor de symmetrie van het bouwplan. Het werd het begin van het einde.

Sloop

Het lot van Huis Honselersdijk is illustratief voor veel buitenverblijven in het Westland. In 1799 werd Patijnenburg gesloopt. In dezelfde tijd moest ook buitenverblijf Sion het veld ruimen. Meer recentelijk vielen de voormalige landhuizen Ouwendijk aan de Naaldwijkseweg in 's-Gravenzande (1984) en Vreeburg naast de Dorpskerk in 's-Gravenzande (1991) ten prooi aan de sloophamer.

Enkele buitenverblijven zijn bewaard gebleven zoals Broekzicht aan de Dijkweg in Honselersdijk, de Hofboerderij en Suijdervelt in Wateringen, Op Hodenpijl bij Schipluiden en Sarijnenhove in de Zuidbuurt, thans gemeente Vlaardingen. In het landschap is weinig behouden. De oplettende bezoeker herkent hier en daar nog een hek, een sloot of een verkavelingspatroon dat herinnert aan een vroeger buitenverblijf en ook in namen van wegen, straten en wijken komen we verwijzingen tegen naar de voormalige lustoorden. De buitenplaatsen in het Westland hebben buiten deze regio niet de aandacht gekregen die ze verdienen. Dit boek wil daarin verandering brengen.

Westlandse buitenplaatsen beschrijft het ontstaan en de verdwijning van deze buitenverblijven in het Westland. Ook geeft het een antwoord op de vraag welke rol zij gespeeld hebben in de ontwikkeling van de tuinbouw in deze streek. Tot slot bevat het uitgebreide beschrijvingen van achttien buitenplaatsen, die gezamenlijk een beeld geven van de rijkdom van het buitenleven in het Westland.

Het rijk geïllustreerde boek Westlandse buitenplaatsen is gedrukt in een oplage van duizend exemplaren. Het is verkrijgbaar in de boekhandel en het Westlands Museum.

Auteur: Frank de Klerk van Genootschap Oud Westland