Waar kunnen we schuilen ten tijde van een ramp? 'Veel bunkers zijn verwaarloosd'
De kans op rampen en oorlogen lijkt steeds reëler te worden. Wat gebeurt er als er zich een ramp voordoet in onze regio? Zijn er nog voldoende schuilmogelijkheden beschikbaar en weten mensen in onze regio wat ze moeten doen in een crisis?
Deze zorgen leven ook bij een volger van de WOS, die zich afvroeg welke schuilmogelijkheden er in de regio zijn. Zijn we net zo goed voorbereid als tijdens de Tweede Wereldoorlog? En hoe effectief zijn de bestaande noodplannen?
Wat doen andere landen?
Duitsland onderzoekt momenteel hoe bestaande ruimtes, zoals ondergrondse parkeergarages en metrostations, kunnen worden omgebouwd tot schuilplaatsen. Met 579 schuilkelders die samen 480.000 mensen kunnen herbergen, voldoet het huidige aanbod niet. Veel bunkers zijn verouderd en nieuwbouw wordt als te duur en tijdrovend beschouwd. Daarom wordt ingezet op versterking van bestaande locaties en het gebruik van een app om schuilplaatsen vindbaar te maken. Nederland heeft sinds het einde van de Koude Oorlog geen werkende schuilkelders meer en is ook niet van plan openbare schuilgelegenheden te creëren.
In Zweden is er een bewustwordingscampagne opgezet om de weerbaarheid onder burgers te verhogen. De Zweedse officier Anders Kallin presenteerde in een netwerkbijeenkomst met Nederland de Swedish Total Defence (STD). In dit programma ligt de nadruk op een samenwerking tussen militaire en burgerlijke autoriteiten, maar ook de betrokkenheid van de samenleving. Onder meer militaire paraatheid, het trainen van burgers en organisaties met het oog op noodsituaties zijn belangrijke passages in het plan. Ook crisismanagement door de overheid en publieke betrokkenheid, zoals voorlichting over noodprocedures staan hierin centraal.
Nederlandse bunkers en schuilkelders
Het grootste verschil tussen een bunker en een schuilkelder is dat een bunker bedoeld is om troepen, wapens of andere middelen te beschermen tegen aanvallen, terwijl een schuilkelder hoofdzakelijk is gericht op de bescherming van burgers tijdens noodsituaties.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelden bunkers een belangrijke rol in de bescherming tegen bombardementen en beschietingen. In Nederland waren er 10.000 bunkers aanwezig, waar tegenwoordig een fractie van over is. Volgens de Basisregistratie Grootschalige Topografie stonden er in 2017 nog 1.586 bouwwerken geregistreerd als bunker. "In het Westland hebben tientallen mensen een bunker in privébezit. Deze bunkers worden vaak gebruikt als opslagruimte, bar of sauna", zegt Peter de Krom van Stichting Stelling 33.
De meeste schuilkelders zijn na de Tweede Wereldoorlog verdwenen. "Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het bouwen van particuliere schuilkelders bemoeilijkt doordat het Duitse leger vrijwel alle bouwcapaciteit en materialen opslokte voor de Atlantikwall. Vanaf 1942 mochten bouwbedrijven uitsluitend voor het Duitse leger werken, waardoor er nauwelijks ruimte was voor het realiseren van privéschuilkelders", weet Christian Quist van het Atlantikwall museum in Hoek van Holland.
De Atlantikwall langs de Europese kust. Atlantikwall-museum
Hergebruik
De herbruikbaarheid van een bunker hangt af van de aard van de ramp of dreiging waarvoor bescherming nodig is. Volgens Quist speelt de technologische vooruitgang van wapens hierbij een belangrijke rol. "Veel bunkers in Nederland zijn gebouwd in een tijd waarin de dreiging voornamelijk van conventionele bommen (domme bommen) kwam. Tegen moderne kruisraketten of andere geavanceerde wapens bieden deze bunkers geen bescherming. Daarnaast zijn veel bunkers verwaarloosd en niet meer inzetbaar. Een functionele bunker moet beschikken over luchtzuivering, communicatiemiddelen en voorzieningen zoals slaapplaatsen en voedselvoorraden, maar dat ontbreekt vaak in verlaten bunkers."
Quist voegt toe dat veel bunkers zich in beschermde gebieden bevinden, wat hergebruik bemoeilijkt. "Sommige bunkers herbergen bijvoorbeeld vleermuizen. Dit zijn beschermde diersoorten die niet zomaar verwijderd mogen worden."
Slecht voorbereid op ramp
Veel regiogenoten blijken slecht voorbereid op een ramp. In een onderzoek van het WOS Panel geeft bijna een derde van de respondenten aan niet of niet goed te weten wat hij of zij moet doen als er een noodsituatie uitbreekt. Daarnaast weet slechts 20 procent waar de schuilmogelijkheden in de buurt zijn. "Ik zou niet weten waar we heen moeten", laat iemand weten. Een ander vult aan: "Gezien de snelheid van de hedendaagse raketten is tijdig schuilen niet eens mogelijk."
De Rijksoverheid raadt aan om een noodpakket in huis te halen, waarmee je in elk geval drie dagen vooruit kunt. Hierin moeten basisbenodigdheden zitten, zoals water, voedsel, medicatie, communicatiemiddelen, hygiëneproducten, verlichting, en warmtevoorzieningen. Nog geen derde van de ondervraagden beschikt hierover. "We hebben wel een hoop houdbaar eten in huis. Water is een groter probleem", is een van de reacties. Een aantal mensen zonder noodpakket laten weten dat zij van plan zijn om wel spullen aan te schaffen.
Dreigingen
Wereldwijde conflicten, zoals de oorlog in Oekraïne, kunnen Nederland bij een gewapend conflict betrekken, bijvoorbeeld als een Navo-lidstaat wordt aangevallen. De Rijksoverheid waarschuwt dat Nederland volgens Navo-verdragen verplicht is militaire steun te bieden en daarom extra investeert in gevechtsmateriaal en personeel. Daarnaast wijst de overheid op de toenemende dreiging van hybride aanvallen, die gericht zijn op het ondermijnen van de rechtsorde en samenleving, bijvoorbeeld door desinformatie te verspreiden of infrastructuur te saboteren. Een recent incident betreft het doorsnijden van twee onderzeese internetkabels in de Oostzee, wat spanningen veroorzaakte in Scandinavië.
Bij rampen zien inwoners van de regio een gebrek aan betrouwbare informatie als het grootste risico. Uit het WOS-panelonderzoek blijkt dat ruim 25 procent van de respondenten zich hierover zorgen maakt. Daarnaast worden tekorten aan basisbehoeften zoals drinkbaar water, voedsel en medische zorg vaak genoemd. Langdurige stroomuitval en andere uitval van vitale infrastructuur is ook een grote zorg. "Zonder stroom valt alles stil, van informatievoorziening tot voedselopslag", reageert een deelnemer.
Wil jij ook regelmatig je mening geven over diverse onderwerpen? Meld je dan aan voor het WOS Panel via wos.nl/panel.