Seksueel misbruik en pesterijen in vrouwengevangenis: 'Bewaker betastte me'

Anna, Marianne en Paula uit het Westland zaten jarenlang in een vrouwengevangenis. Daar kregen ze te maken met stelselmatig misbruik.

Anna kwam er zelfs in een rolstoel uit. Nadat ze hun straffen hebben uitgezeten, strijden zij voor de veiligheid van vrouwen die nog altijd vastzitten. "Zij hebben nog dagelijks te maken met de personen die ons leven kapot maakten."

Paula twijfelde lang of ze met journalisten over haar ervaringen wilde praten. "Je bent een crimineel en wordt toch niet geloofd", zei ze daarover. "Mijn vertrouwen in anderen is sowieso niet erg groot door alles wat ik heb meegemaakt."

Paula en een aantal andere vrouwen vertellen voor het eerst hun verhaal over wat ze hebben meegemaakt in de vrouwengevangenissen in Ter Peel (Limburg) en Nieuwersluis (Utrecht) in de nieuwe documentaire Zitten en Zwijgen. Je hoort hun stemmen, maar op de beelden zijn ze nauwelijks te herkennen. "Wij proberen een nieuw leven op te bouwen in het Westland en ik wil dit nare deel van mijn leven graag achter me laten", zegt ze daarover in gesprek met mediapartner Omroep West.

'Bewaker kwam mijn cel binnen'

Paula kwam nooit eerder met justitie in aanraking. Toen ze voor het eerst vast kwam te zitten, was ze naar eigen zeggen 'in shock'. "Het begon al met de manier waarop je gefouilleerd wordt. Je moet je ten overstaande van meerdere mensen uitkleden en bukken, zodat je 'edele delen' onderzocht kunnen worden. Vragen die je hebt worden niet beantwoord en alles wordt gezegd op een heel autoritaire toon. Je voelt je geen mens meer."

Paula's ergste ervaring was aanranding in haar cel. "Buiten de gebruikelijke tijd kwam een bewaker mijn cel binnen en betastte me. Hij raakte mijn borsten en vagina aan. Uiteindelijk kon ik hem van mij afduwen, waardoor hij vertrok. De dagen erna gaf hij mij knipoogjes als hij me weer zag. Ik heb hier nog dagelijks last van en kan heel heftig reageren als iemand mij onverwachts aanraakt."

Gebrek aan bewijs

Paula probeerde over deze en andere ervaringen te spreken met gevangenispersoneel, maar ze werd niet gehoord. "Het personeel is een soort kliekje. Ze nemen het voor elkaar op en het is al heel snel hun woord tegen het jouwe. Ik heb ook formeel klachtenbriefjes ingevuld, maar daar hoorde je weinig op terug. Of de conclusie werd getrokken dat er geen bewijs was voor wat ik vertelde."

Eén keer kreeg Paula wel gehoor. "Ik heb bij een sportles mijn enkel gebroken en daar werd heel laconiek over gedaan. Ik kreeg niet de juiste zorg en via mijn advocaat kon ik dat aantonen. Bij wijze van excuses kreeg ik van de gevangenisdirectie een telefoonkaart van 10 euro."

Marianne is niet op haar mondje gevallen en naar eigen zeggen 'voor niemand bang'. "Maar daar binnen kom je terecht in een wereld waar je echt bent overgeleverd aan de bewakers", vertelt ze. "Je kunt niets zelf bepalen en bent eigenlijk machteloos. Wanneer het gaat om misbruik, denken veel mensen aan mannen die vrouwen lastigvallen. Maar in mijn geval ging het om een vrouwelijke bewaker. Ze was ontzettend gemeen en dominant. Op een dag kwam ze mijn cel binnen toen ik aan het douchen was. Ze bekeek mij uitgebreid van top tot teen. Je voelt je dan heel kwetsbaar."

De pesterijen in de gevangenis waren volgens Marianne onderdeel van de dagelijks routine. "Maaltijden werden soms letterlijk de cel ingeschopt", vertelt Marianne. "En er werd heel denigrerend gesproken. Vrouwen kregen bijnamen als 'kampwijf' of 'junk'. Ook werden er opmerkingen gemaakt over borsten en bewakers probeerden onder rokjes van vrouwen te kijken die de trap op en afliepen."

"Kijk", zegt Marianne. "Ik ben ook geen lieverdje. Sommigen die zitten hebben best wat op hun kerfstok. Maar dat betekent niet dat je hier binnen misbruikt mag worden. Je zit daar om je straf uit te zitten, maar dat moet wel op een menselijke manier kunnen."

Anna is thuis in het Westland in afwachting van een definitieve veroordeling. Net als de andere twee vrouwen, deelt ze liever niet waar ze precies voor wordt verdacht. "Het ligt gevoelig en het maakt je snel traceerbaar. Het is in ieder geval geen moord of iets in die trant."

Anna heeft een aangepaste woning, omdat ze tijdens haar detentie in een rolstoel terecht is gekomen. "Voordat ik vast kwam te zitten had ik een goede baan en een leven als ieder andere jonge vrouw. Ik had wel last van bekkenbodemproblemen, maar daar viel met fysiotherapie prima mee te leven."

In detentie verergerden haar klachten. "Doordat je in de gevangenis automatisch onder de zorgverzekering van de overheid valt, kon ik geen aanspraak meer maken op mijn eigen zorgverleners", vertelt ze. "Als ik dat onderwerp probeerde te bespreken met het gevangenispersoneel, kreeg ik geen gehoor." Anna merkte ook dat er bij iedere medische vraag gelet werd op de kosten. "Een ambulance of specialistisch zorg vonden ze duur. Alles werd afgedaan met: neem maar een paracetamolletje."

'Je krijgt geen zorg'

Op een dag werden Anna's klachten zó erg, dat ze dacht dat ze niet lang meer zou leven. "Ik kreeg uitwendige bloedingen en kon niet meer op mijn benen staan. Ik schreeuwde om hulp, maar ze lieten me gewoon in mijn cel liggen." In de periode die volgde, kreeg Anna medicatie van een andere gedetineerde. "Het gebeurde vaker dat er - per ongeluk - pillen werden omgewisseld."

Ook kreeg ze oxicodon - een sterke en verslavende pijnstiller. "Om mij zo rustig te houden", meent Anna. Inmiddels is Anna door haar medische klachten 'detentie-ongeschikt' verklaard. "Ik ben thuis in afwachting van het vervolg van mijn proces", vertelt zij. "Ik ben als de dood dat ik ooit weer vast kom te zitten. Als je zorg nodig hebt kun je er vanuit gaan dat je die daar niet krijgt."