Streekhistorie: 775 jaar Ridderlijke Duitsche Orde en de Oude Kerk in Maasland

Toonaangevend in Maasland is de Oude Kerk, die midden in het dorp staat. De parochie Maasland was in de Middeleeuwen groot en omvatte diverse dorpen. In 1241 schonk de toenmalige graaf Willem II (1228-1256) het patronaatsrecht van de kerk van Maasland aan de Ridderlijke Duitsche Orde (R.D.O.). Dit recht hield in dat de orde een voorstel mocht doen voor de benoeming van een pastoor, de orde had dus invloed op het kerkelijk gezag. Hier tegenover stond dat de orde wel de pastoor en de kerk moest onderhouden. Ook mocht de orde de patroonheilige van de parochie vaststellen. De kerk werd naar Maria Magdalena vernoemd.

In 1243 schonk het echtpaar ridder Dirk van Coldenhove en zijn vrouw Hadewijch hun bezittingen aan de Herenlaan aan de Duitsche Orde. Deze orde was oorspronkelijk een geestelijke ridderorde, ontstaan in de tijd van de kruistochten en verleende humanitaire en geestelijke bijstand aan de kruisvaarders. Aan de Herenlaan kwam het Duitsche huis te staan, maar na 1365 werd een nieuw huis betrokken, de Commanderij genaamd, gebouwd naast de kerk in het dorp.

Jasper van Egmond, commandeur van de Duitsche Orde, ging bij de Opstand in de zestiende eeuw over naar het protestantse geloof. Na de val van Den Briel op 1 april 1572 traden in Maasland al incidenteel predikanten op. De komst van de Spanjaarden verhinderde de opbouw van de gemeente, die pas vanaf 1576 echt kon plaatsvinden. Veel parochianen werden protestant. De versierselen, de beelden en de altaarstukken werden uit de kerk verwijderd. Een sobere inrichting was immers het ideaal geworden. De inwoners die katholiek bleven, moesten zich noodgedwongen terugtrekken in een schuurkerk / schuilkerk. De naam van de patroonheilige Maria Magdalena werd uiteraard meegenomen.



Op de plaats van de Oude Kerk heeft oorspronkelijk een andere kerk gestaan. De oudste delen van de huidige kerk, delen van de toren, dateren van rond het jaar 1400. Het schip van de kerk werd in de vijftiende eeuw vervangen, waardoor een hoger ruimte ontstond. De noordbeuk is uit 1500.



In de kerk werden invloedrijke en kapitaalkrachtige personen begraven. Tot 1829 was begraven in de kerk toegestaan, daarna werd het verboden. Diverse prachtige grafstenen, zoals die van Jasper van Egmond, zijn helaas tijdens de brand van 1945 verloren gegaan. Op 18 juni van dat jaar ontstond brand doordat een afgevuurde lichtkogel in de goot van de kerk terechtkwam. Deze lichtkogel zou de feestvreugde rondom het herdenken van de nederlaag van Napoleon bij de slag van Waterloo verhogen. Terwijl de kerk de Tweede Wereld goed had doorstaan, werd het middeleeuwse gebouw nu vernield door het alles verzengende vuur. Gelukkig was het windstil, zodat de omliggende huizen gespaard bleven. De Maaslandse brandweer en brandweerkorpsen uit de regio probeerden de kerk te redden, maar de brand was zo hevig dat slechts zwartgeblakerde muren overbleven. Het dak en een deel van de toren stortten in en het interieur verbrandde. Het prachtige Garrelsorgel uit de achttiende eeuw , het oude houtsnijwerk en de vaste banken gingen verloren. Zo ook de drie glas-in-loodramen die in 1620 geschonken waren door Jacob van Zuylen van Nievelt, commandeur van de Duitsche Orde, het Hoogheemraadschap van Delfland en Jacob van Zeventer, heer van Keenenburg en ambachtsheer van Maasland. Gelukkig hadden omwonenden nog losse delen, zoals kerkbijbels, de kroonluchters, de wandborden en de stoelen uit de kerk kunnen redden.





Grafsteen van Jasper van Egmond van Merestein (overl. 6 mei 1595) in het koor van de Oude Kerk in Maasland. Verloren gegaan bij de brand in juni 1945. Foto: Archief R.D.O. Balije van Utrecht



Kerkraam van de Duitsche Orde in het koor van Oude Kerk in Maasland. Verloren gegaan bij de brand in juni 1945. Foto: Rijksdienst voor Monumentenzorg Zeist.



Na rijp beraad werd in 1947 begonnen met de restauratie van de kerk. Het herstel begon met de herbouw van de noordbeuk. Tussen het schip van de kerk en die beuk werd een tijdelijke muur gebouwd, zodat de hervormde gemeente vanaf 1 juni 1949 weer de dienst in de eigen kerk kon houden. Vier jaar lang had de gemeente de gereformeerde kerk in de Doelstraat mogen gebruiken. In 1954 was de restauratie zo goed als voltooid.



Aangezien bij de brand veel van het interieur was vernield, werden diverse stukken gekocht bij andere kerken. De kansel bijvoorbeeld is afkomstig uit het Noord-Hollandse dorp Graft. De consistoriekamer tegen de zuidmuur (waar nu het grasveld is ), het brandspuithuis bij de ingang van de kerk en het stovenhuisje aan de oost muur zijn niet meer herbouwd.



Het monumentale gebouw is 's avonds sfeervol verlicht. Vooral in de donkere maanden heeft dit als resultaat dat deze beeldbepalende kerk de geschiedenis van het oude dorp weergeeft.





Oude Kerk in Maasland.



Dit jaar viert de Maaslandse gemeenschap middels een aantal evenementen de 775-jarige relatie tussen Maasland en de R.D.O. Op 6 maart jl. vond in de Oude Kerk de overdracht van het commandeurschap van Maasland plaats. De zomertentoonstelling in museum De Schilpen 'Het rijke ridderlijke verleden van Maasland' loopt van 25 april tot 12 september. De grote zaal in TAVENU is omgebouwd tot ridderzaal. Op 12 oktober van dit jaar sluiten wij de festiviteiten af met een bijzondere lezing, verzorgd door Jacques Moerman, over het kaartboek dat Jan Jansz. Potter in 1570 in opdracht van de R.D.O. maakte.



Auteur: Martin 't Hart van de Historische Vereniging Maasland

(bron: Twee gezichten van Midden-Delfland)