Streekhistorie: Bomen op het Wilhelminaplein

Op woensdag 23 maart jl. is aan wethouder Duijvestijn het resultaat van het participatieproject Herinrichting Wilhelminaplein overhandigd. Naast een maquette ontving hij een boekwerk met ideeën die tijdens de afgelopen vijf weken aangedragen zijn door de verschillende belanghebbende partijen. In de eerste brainstormsessie op 18 februari was al duidelijk naar voren gekomen dat er in Naaldwijk behoefte is aan meer bomen. Het Wilhelminaplein wordt als kaal en ongezellig ervaren. Het is dan ook moeilijk om je voor te stellen dat dit plein ooit vol stond met grote volwassen bomen. Het roept het beeld op van het Marktplein in 's-Gravenzande en van de Beestenmarkt in Delft. Het effect van bomen op de ruimtebeleving is groot: Gelooft u het als ik zeg dat het Wilhelminaplein, het Marktplein en de Beestenmarkt nagenoeg even groot zijn?

Naaldwijk in 1623

Ronde Plein met kerk

Op de eerste afbeeldingen van Naaldwijk zijn al bomen te zien. Een kaart uit 1623 toont zes grote bomen. Op latere kaarten lijkt het plein vol te staan met rijen bomen. Oorspronkelijk dient de plek als opslagruimte en werkplaats voor de ambachtslieden die in de twaalfde eeuw de kerk bouwen. Rondom deze bouwplaats en de kerk worden huizen gebouwd en zo ontstaat de begrenzing van het dorpsplein. Na de voltooiing van de kerk is de bouwplaats als dorpsplein in gebruik genomen. De ridders van het geslacht Van Naaldwijk stallen hier hun paarden om de erediensten te kunnen bijwonen in de kerk. Het moet een indrukwekkende vertoning zijn geweest wanneer de Heer van Naaldwijk met zijn gevolg het plein betrad. Het kerkgebouw is alle dagen van de week open en wordt gebruikt voor allerlei activiteiten waaronder 'picknickplek' en 'meeting point'. Dit zien we terug op schilderijen van kerkinterieurs uit de zeventiende eeuw. Daarmee is de ruimte niet alleen visueel maar ook functioneel een onderdeel van het plein.

Opvallend is dat de kerk niet áán het plein staat maar er midden op, wat suggereert dat niet Grand Café-restaurant Bij5 (de voormalige pastorie van de kerk) maar de bebouwing ter hoogte van de Rembrandstraat de begrenzing vormt. In oude documenten wordt gesproken over het Ronde Plein, wat aangeeft dat de Kerkstraat ook een pleinwand is. Het oorspronkelijke plein is dus ruim twee keer zo groot als nu. De ligging van een kerk op een plein zien we ook in Den Haag (Grote kerk), Breda (Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk) en in Haarlem (Sint Bavokerk). Op de kaart uit 1623 zien we ook een waterweg, die aangelegd is om bouwmaterialen aan te voeren. Deze loopt tot aan het dorpsplein. Later is dit water verbreed tot een haven, op de plek die nu nog Havenplein heet. Vanuit historisch oogpunt zijn het Havenplein en het Wilhelminaplein dus nauw met elkaar verbonden.



Wilhelminaplein in 1891

Marktveld met bomen

Al in de vroege middeleeuwen wordt er markt gehouden op het dorpsplein waardoor we ook de naam Marktveld tegenkomen. Het Dinghuis (nu bekend als het Oude Raadhuis) dat Willem van Oranje aan Naaldwijk schenkt, is zowel een gebouw voor de rechtspraak als voor de handel. Hierin staat de waag waar alle handelswaar op gewogen moeten worden. Zo is het mogelijk om eerlijke handel te bedrijven. Naast weekmarkten worden er ook beestenmarkten georganiseerd. Aanvankelijk zien we op een afbeelding van rond 1850 alleen langs de rand wat bomen getekend. Het plein staat aan het einde van de negentiende eeuw juist vol met iepen die voor schaduw zorgen. De dorpspomp midden op het plein komt ook goed van pas. Niet alleen de inwoners en reizigers, maar ook de dieren kunnen zo profiteren van vers drinkwater. Bestrating ligt er alleen langs de randen, waardoor de boomwortels voldoende water krijgen. Het zijn dan ook hoge sterke bomen. Maar als er in 1897 een iepziekte uitbreekt, moeten ze allemaal gerooid worden. Als snel worden er jonge boompjes herbeplant zodat het plein er tien jaar later weer mooi bij ligt.



Wilhelminaplein in 1909

Een leeg plein met auto's

In de jaren dertig worden de bomen opnieuw door de iepziekte geplaagd. In november 1934 behandelt de gemeenteraad een voorstel voor herplanting van het Wilhelminaplein met jonge bomen of andere groen. Dit idee wordt niet overgenomen omdat er meer behoefte is aan parkeerplaatsen. Het Wilhelminaplein is hiervoor de aangewezen plaats zodat de toevoerwegen ontlast worden. Een bekend beeld van na de oorlog is het Wilhelminaplein als busstation van de WSM. Veel ruimte voor bomen is er hierdoor niet. Het plein wordt volledig beheerst door het verkeer. In die tijd van toenemend autobezit is de bereikbaarheid van de winkels van levensbelang voor de oude binnensteden en ook Naaldwijk ontkomt hier niet aan. Met slechts zes bomen, waarvan er vijf voor de kerk staan, oogt het er kaal.



Wilhelminaplein in 1971

Leibomen langs de randen

In 1981 wordt het Wilhelminaplein gereconstrueerd. Behalve enkele jonge vrijstaande bomen op het plein zijn er langs de randen jonge leilinden geplant. De losse bomen verdwijnen al weer snel, maar de overgebleven leilinden voeren nu al 35 jaar strijd om sfeer te geven aan het plein. Ondanks pogingen om de grond te verbeteren, hebben ze nog niet het beoogde effect van mooie groene wanden bereikt. Het is maar de vraag of ze deze ambitie ooit waar kunnen maken. De overgebleven leilinden vallen aan de ene kant weg tegen de grootschalige bebouwing terwijl ze aan de andere kant een monumentaal pand als de pastorie uit het zicht onttrekken. In de winter doen ze vooral dienst als kapstok voor de kerstverlichting. Hopelijk wordt er een betere plek voor deze dappere bomen gevonden.



Wilhelminaplein met leibomen na reconstructie in 1981



Groen plein met historische wand

Dat er vandaag de dag behoefte is aan een groen plein zien we op de maquette met het voorstel vanuit de klankbordgroep van het participatieproject. Dertien bomen zijn in een U-vorm langs drie kanten van het plein geplaatst. Vier bomen staan in het midden als lijfwachten van de oude dorpspomp die weer op zijn oorspronkelijke plek geplaatst is. 17 bomen in totaal, wat vergeleken met de circa 20 bomen op het Marktplein en de 24 platanen op de Beestenmarkt, nog aan de lage kant is. De gevels van de voormalige pastorie en de Oude kerk wil men namelijk zo veel mogelijk vrijhouden. De Naaldwijkers waarderen deze monumentale gebouwen en willen naast meer groen ook een grotere rol voor de beleving van historie in de toekomst.



Maquette Wilhelminaplein met het resultaat van het participatieproject

Aueteur: Jolanda Faber, Historische Vereniging Oud Honselersdijk Naaldwijk (i.s.m. Historisch Archief Westland)