Streekhistorie: Broederschap van de Westlandsche Processie naar Kevelaer 200 jaar

De religieuze 'bedevaart' is al eeuwenoud. Men komt het wereldwijd in alle culturen en religies tegen. In de Grieks-Romeinse oudheid, bij de Azteken, bij Afrikaanse stammen, in de islam en het christendom. Op bedevaart gaan is een spirituele plaats bezoeken met een feest van ontmoeting, met momenten van bezinning, maar ook met gezelligheid.

De bedevaartplaats Kevelaer

Kevelaer is een katholieke bedevaartplaats net over de Duits-Nederlandse grens vlak bij Kleef, zo'n 30 km van Nijmegen. Wat is er in Kevealer gebeurd?

Rond Kerstmis van het jaar 1641 hoorde de vrome marskramer Hendrik Busman op de heide van Kevelaer nabij een hagelkruis tijdens zijn gebed een stem: "Bouw mij op deze plaats een kapelletje!" Hij hoorde op drie verschillende dagen deze geheimzinnige stem. Zijn vrouw zag in een nachtelijke verschijning een afbeelding van Maria als "Troosteres van de bedroefden". Zij had een tijd eerder deze afbeelding gezien in de handen van twee soldaten. Zij ging op zoek naar deze soldaten en kocht de prent van de 'gekroonde Onze-Lieve-Vrouw'. Een devotieprent van kleine afmetingen. In 1642 reeds kon de pastoor van Kevelaer het genadebeeld in het door de marskramer Hendrik Busman gebouwde kapelletje plaatsen en de prent kreeg hier ook zijn eigen plaats.

Door de vicaris van het Bisdom Roermond, waaronder Kevelaer viel, werd in 1642 een commissie ingesteld met hooggeleerde heren om de feiten tot een betrouwbare kern te brengen. In 1647 had deze commissie zijn werk afgerond en formeel bevestigd dat Kevelaer een heilige plaats was.

De ontwikkeling van de bedevaartplaats Kevelaer

In 1648 kreeg na de Vrede van Munster onze Republiek van de Zeven Verenigde Provincies zijn beslag. De Republiek was na tachtig jaar oorlog eindelijk verlost van de gehate katholieke Spanjaarden. Het protestantisme werd als officiële godsdienst van de nieuwe Republiek vastgesteld. De katholieken waren in de minderheid, werden wel niet vervolgd, maar mochten hun religie niet meer in openbaarheid belijden. Hierdoor trok de 'heilige plaats' Kevelaer net buiten de Republiek de katholieken aan. Hier konden ze hun geloof openlijk belijden en Kevelaer maakte een snelle onstuimige bloeiperiode door. Het is dan ook niet voor niets dat sinds jaar en dag katholieke Westlanders op bedevaart gaan naar het Duitse Maria bedevaartoord.

Het Westlandsche Broederschap naar Kevelaer opgericht in 1819, 200 jaar geleden!

De eerste processie werd al in 1643 gehouden vanuit Rees, een naburig dorp. Hierna volgde Roermond. Dit groeide uit tot een wijdverbreid gebruik en tegen het einde van de achttiende eeuw is er sprake van ruim 250 georganiseerde processies, zo'n dertig vanuit de Republiek. In die tijd trokken de pelgrims uit Holland onopvallend in kleine groepjes naar de grens. Bij de grens groepeerden ze zich en trokken dan in processie verder. Dit werd georganiseerd door broederschappen. Zo'n broederschap fungeerde als een soort reisorganisatie. Ze begeleidden de pelgrims, gaven praktische tips, bespraken de reisroute, gaven adressen voor eten en overnachtingen en organiseerde de tocht na de verzameling bij de grens. Na de Franse tijd kreeg het katholieke geloof meer vrijheid in het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden. In 1819 werd met goedkeuring van paus Pius VII het Broederschap van de Westlandsche Processie naar Kevelaer opgericht. In veel parochies van het bisdom waren broedermeesters of lijsthouders aangesteld en actief. Volgens het reglement uit 1881 van de Westlandsche processie naar Kevelaer stond de processie onder oppertoezicht van de toenmalige bisschop van Haarlem P.A.M. Snickers. Het bestuur van de Broederschap bestond uit een president en vijf leden, die broedermeesters werden genoemd. President was pastoor Andreas van Lottom van Wateringen. P.J. Samwel en G.J. Schilperoort waren allebei broeder-directeur en C.P. Hoek was secretaris en penningmeester. Het Broederschap was niet winstgericht: het batig saldo werd aangewend voor het lezen van missen voor de overleden leden.

Broederschapskerk St. Jan de Doper parochie in Wateringen

Het Westlandse Broederschap telde ooit vierhonderd leden. Het aantal pelgrims werd zelfs zó groot, dat Delft zich in 1912 afscheidde. Vanaf die tijd is de kerk van de Sint Jan de Doperparochie in Wateringen de Broederschapkerk. Het hoofdbestuur zetelde echter reeds vanouds te Wateringen. In februari 1969 heeft het toenmalig (hoofd)bestuur van het Westlandsche Processie Broederschap van O.L. Vrouw van Kevelaer het Broederschap opgeheven en alle bezittingen van het Broederschap overgedragen aan het kerkbestuur van de Sint Jan de Doperparochie te Wateringen.

Bij de bouw van de nieuwe Sint Jan de Doperkerk in 1901 werd aan de bedevaarten aandacht geschonken door twee aparte kerkramen. In de twee uiteinden van de Sint Jan de Doperkerk in Wateringen, links en rechts, zijn fraaie gebrandschilderde ramen aangebracht ter ere van Maria als de onbevlekte maagd (Lourdes) en als troosteres der bedroefden (Kevelaer). In twaalf taferelen wordt het hele verhaal van Kevelaer verteld: de verering van Maria als troosteres van de bedrukten, Hendrik Busmann, zijn vrouw, de twee soldaten die haar een prentje aanbieden, maar ook bouwpastoor Flinkenflügel van Wateringen.

Vaandels van Westland en Wateringen

Tijdens de processie werden vaandels meegedragen. De Westlandse en Wateringse inbreng werd door eigen vaandels ondersteund. De Sint Jan de Doperkerkkerk bewaart nog steeds vier processievaandels: een ongedateerd, een van het vijftigjarig, een van het vijfenzeventigjarig en een van het honderdjarig bestaan. Op het vaandel uit 1893 staat Joannes de Doper afgebeeld met een stok met daarboven de slang en daaronder het lam. Boven de afbeelding staat de tekst Westlandsche Processie naar Kevelaer. Onder de afbeelding van Joannes staan de jaartallen 1819-1893 en de ster van Wateringen. Aan de onderkant heeft het vaandel vier kwasten. Op het vaandel links staat boven Westlandsche Processie naar Kevelaar met hieronder de vermelding van de jaartallen 1819 (start van de Westlandsche Broederschap) - 1893. Een vaandel dus van 125 jaar oud. Maar wel met het Wateringse wapen toegevoegd!

Kevelaer is ondertussen uitgegroeid tot een middelgrote stad. De Kapellenplatz ligt in het centrum van het stadje. Er zijn nu nog twee mooie kapellen uit de 17e eeuw op een plein met imponerende eeuwenoude lindebomen. Er is een indrukwekkende basiliek en er is een prachtig Kruiswegpark.

Omdat het tweehonderd jaar geleden is dat de Westlandsche Broederschap naar Kevelaer met goedkeuring van paus Pius VII werd opgericht wordt van september 2019 tot en met januari 2020 een tentoonstelling gehouden in de wagenschuur van het Westlands Museum met aandacht voor Middeleeuwse bedevaartplaatsen in het Westland. Daarnaast aan bedevaartplaatsen waar in het verleden en ook in het heden Westlanders naar toe trekken als pelgrim of toerist. Daarbij kan je denken aan Brielle, Heiloo, Amsterdam, maar ook Lourdes, Santiago de Compostella, maar natuurlijk ook Kevelaer. De Historische Vereniging Wateringen-Kwintsheul heeft voor de realisatie van de tentoonstelling een flinke donatie ontvangen van Fonds 1818. Deze tentoonstelling wordt samen georganiseerd met de andere Historische Verenigingen en Archieven, de Stichting Bedevaarten Westland en de betreffende parochies. Een hele uitdaging!

Maar.... U kunt ons ook helpen als u foto's of mooie of leuke aandenkens heeft van bedevaartsoorden die u of uw familie in het verleden hebben bezocht. We zullen dit netjes op naam, eventueel met foto, innemen en er zorgvuldig mee omgaan. Dat kan op de eerste zaterdag van de maand, 's middags in de Kaaskelder in de Hofboerderij tijdens het spreekuur van de Historische Vereniging Wateringen-Kwintsheul, Hoflaan 1 in Wateringen. U kunt ons ook mailen op info@hvwk.nl.

Bruikleen plaquette van Joh. van der Koleij : 25 jaar Broedermeester

Voor de tentoonstelling zijn al bijzondere zaken in bruikleen gegeven, zoals de hier afgebeelde prent met een gezicht op Kevelaer als dank voor de organisatie door de broedermeester Joh. van der Koleij met de tekst:

"De Heeren Joh. Van der Koleij uit Wateringen ter gelegenheid van zijn 25-jarige pelgrimstocht als leider en meester van de processie 'Westland - Kevelaer, evenals trouwe 25-jarige gast van Hotel Kölner Hof - in liefde en dankbaarheid geschonken.

Familie Jos Tornbergs Hotel Kölner Hof

Kevelaer

12 september 1934".



Auteur: Chris Batist namens de Historische Vereniging Wateringen Kwintsheul