Streekhistorie: Oud 's-Gravenzande wordt vereniging

De Historische Werkgroep Oud 's-Gravenzande is opgericht in 1975 op initiatief van de destijds bekende streekhistoricus M.C.M. van Adrichem. Hij had zich ten doel gesteld om in elk Westlands dorp een werkgroep op te richten die een studie zou maken van de plaatselijke historie. Burgemeester Van Prooijen stelde als tijdelijke behuizing het voormalige B.B- gebouwtje aan de Gravenstraat daarvoor beschikbaar, dat ook in gebruik was bij de vrijwillige brandweer. Tijdens de oprichtingsvergadering, waarvoor ongeveer 30 's-Gravenzanders met bijzondere historische interesse waren uitgenodigd, werd de rijke historie van 's-Gravenzande geschetst en konden de aanwezigen een onderwerp uitkiezen dat zij zouden gaan bestuderen.

In het begin werden de bijenkomsten van de werkgroep om beurten bij de leden thuis gehouden. Later toen er foto's , dia's, kaart- en ander materiaal over 's-Gravenzande verzameld was werden de maandelijkse bijeenkomsten om praktische redenen op een vast adres bij een werkgroeplid gehouden.

Al snel werden er allerlei activiteiten georganiseerd, zoals een maandelijks historisch spreekuur in de bibliotheek, fietstochten met uitleg langs historische plekken en stands op de braderie e.d. In de loop der tijd werden met toestemming van de Provinciaal archeoloog opgravingen gedaan bijvoorbeeld in 1979/1980 bij het nieuwe gemeentehuis in aanbouw. Ook op andere plekken in 's-Gravenzande werd steeds in overleg met deze archeoloog opgegraven. In de hal van het in 1981 geopende gemeentehuis werd door de gemeente een vitrine geplaatst waarin de werkgroep archeologische vondsten ten toon stelde.



In de loop der tijd heeft de werkgroep het nodige op historisch gebied van 's-Gravenzande gepubliceerd. Vanaf het begin heeft de werkgroep veel historisch materiaal over de rijke geschiedenis van 's-Gravenzande verzameld uit allerlei boeken, geschriften en archieven. Deze kennis werd op verzoek van het gemeentebestuur bijeengebracht in het boek genaamd " 's-Gravenzande in verleden en heden" waarvan het eerste exemplaar bij de opening van het nieuwe gemeentehuis werd aangeboden aan de commissaris van de Koningin van de provincie Zuid-Holland. Dit boek voorzag in een grote behoefte omdat er tot die tijd eigenlijk geen alles omvattende beschrijving van de geschiedenis van 's-Gravenzande was. De historisch werkgroep ontving daarvoor in het jaar 1983 de gemeentelijke cultuurprijs. Verder werd onder andere een historisch artikel over brand in de middeleeuwen geschreven voor het boekje ter gelegenheid van het 50-jarige jubileum van de vrijwillige brandweer van 's-Gravenzande.



Detail van centrum van 's-Gravenzande, zoals dat er in 1566 uitzag, uit het Kaartboek van de Regulieren met de kerk, het gasthuis en het bagijnhof (foto Nationaal Archief).

Een van de werkgroepleden was gefascineerd door de bemoeienis door de graven uit het Hollandse huis met 's-Gravenzande. Daaruit ontstond een uitgebreide studie over het leven van gravin Machteld de echtgenote van graaf Floris IV en wat zij voor 's-Gravenzande betekende. Dit leidde tot een foto-expositie in de bibliotheek en ook o.a. in het Algemeen Rijksarchief in Den Haag. De door haar opgestelde uitgebreide levensbeschrijving van de gravin verscheen in 1988 in het eerste deel van het Historisch Jaarboek van het Genootschap Oud Westland.

In 1990 werd bij de herdenking van de bevrijding een grote foto-expositie gehouden in de bibliotheek en kwam het boekje "Stad binnen de vesting" uit dat ging over 's-Gravenzande in WO II. Daarvoor werd veel archiefonderzoek verricht en werden interviews o.a. met leden van het voormalig verzet gehouden.

Later in 1996 bij het herdenken van 750 jaar 's-Gravenzande stelde de werkgroep een boekje samen "'s-Gravenzande door de eeuwen heen" met grepen uit de belangwekkende 's-Gravenzandse stadsgeschiedenis en een zogenaamde kopieermap over de plaatselijke geschiedenis voor de hoogste leerjaren van het basisonderwijs. Verder werden nog geschreven het boekje "Negentig jaar vereniging Evangelische Unie 's-Gravenzande en P.R.Dingemans van de Kasteele" en een gedenkboekje ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de Sint Lambertuskerk aan de Heenweg. Ook werd een foto-expositie samengesteld over de middeleeuwse kerk van 's-Gravenzande die in de Dorpskerk werd opgesteld. Bij de opening van het bezoekerscentrum "D Oude Koestal" werd een expositie gehouden over de historie van het Staelduinse bos.



Opgraving Bagijnhof en de buitenplaats Vreeburch

In 1999 en 2000 heeft de werkgroep in samenwerking met de Archeologische Werkgemeenschap Nederland en met medewerking van de gemeente 's-Gravenzande een grote opgraving georganiseerd aan de Vreeburghlaan en het achterliggende veilingterrein naar de buitenplaats Vreeburch en het Bagijnhof. Gevonden werd de fundering van een deel van de buitenplaats en een middeleeuwse kelder die waarschijnlijk nog aan het bagijnhof had toebehoord. Ook van de bagijnen is veel aardewerk gevonden en zelfs nog schoeisel. Later werkte de werkgroep samen met de afdeling archeologie van Den Haag aan een opgraving van het daarachter gelegen kloosterterrein van de Regulieren van 's-Gravenzande. Ook daar werden zeer interessante vondsten gedaan, met name de vondst van de resten van een middeleeuwse kloosterling.



Aardewerkvondsten van het middeleeuwse Bagijnhof



In de loop der tijd werden op verzoek geregeld dia-lezingen gehouden over een groot aantal onderwerpen, zoals de prehistorie, het ontstaan van 's-Gravenzande, het leven van gravin Machteld, de geschiedenis van 's-Gravenzande door de eeuwen heen, het Staelduin en omgeving, het leven van burgemeester Dingemans van de Kasteele, de 's-Gravenzandse buitenplaatsen, 's-Gravenzande in de 2e WO en ook veel gevraagd "'s-Gravenzande in oude ansichtkaarten" waarin een rondgang door 's-Gravenzande in de loop van de 19e eeuw werd getoond. Ook werden een groot aantal items over 's-Gravenzandse historische onderwerpen gemaakt samen met de Stichting Video- en JournaalGroep 's-Gravenzande (VJG TV Producties) die o.a. op de WOS werden getoond en ook via RITV (Regionale Internet Televisie) nog bekeken kunnen worden. Ook werd meegewerkt aan het organiseren van Monumentendagen.

Na 45 jaar bestaat de werkgroep door allerlei oorzaken nog maar uit enkele leden, maar er wordt nog wel flink gewerkt aan de 's-Gravenzandse geschiedenis. Zo werd de laatste jaren o.a veel energie gestoken in het bestuderen van het Notarieel Archief van 's-Gravenzande in het Historisch Archief Westland. Er zijn interessante uittreksels uit dit notarieel gemaakt m.b.t. belangrijke objecten uit de periode 1800 tot 1900.

Wij als werkgroepleden zijn blij dat er nu initiatieven zijn gekomen voor het oprichten van een historische vereniging in 's-Gravenzande. Een vereniging heeft juridisch een bredere basis als een werkgroep en ook wel andere doelstellingen. Wij zullen de initiatiefnemers dan ook van harte steunen en met raad en daad bijstaan. De door ons in de loop der tijd opgedane kennis over de rijke historie van 's-Gravenzande, in al zijn facetten, zullen wij daarbij inbrengen. De komende tijd zullen de initiatiefnemers de publiciteit zoeken en zult u meer lezen over de "Vereniging Oud 's-Gravenzande in oprichting". Belangstellenden kunnen zich nu al melden via het mailadres: oudsgravenzande@hotmail.com

Auteur: Jan Dahmeijer van Vereniging Oud 's-Gravenzande i.o.