Streekhistorie: Kunstenaar Jaap Binnendijk

Vanaf zaterdag 24 maart tot en met zondag 1 juli 2018 is in het Westlands Museum een expositie over kunstenaar Jaap Binnendijk te bezichtigen. Jaap Binnendijk was een hobby-kunstenaar die op latere leeftijd Westlandse landschappen en dorpsgezichten ging tekenen. Deze tentoonstelling wordt georganiseerd door de Historische Vereniging Naaldwijk-Honselersdijk in samenwerking met het Westlands Museum.

De in 1895 geboren Binnendijk was een enthousiaste amateurtekenaar die vele plekjes in het Westland heeft getekend. Zijn tekenstijl was opvallend gedetailleerd, waardoor vaak kleine elementen van gebouwen zijn terug te vinden. Vooral in de jaren vijftig en zestig van de 20ste eeuw ging hij regelmatig op pad om mooie plekjes en herkenbare dorpsgezichten op papier te zetten. Hij maakte eerst een opzet met potlood en werkte de tekening later heel precies uit in Oost-Indische inkt.



Als lijnwerker in dienst bij de WSM standplaats Schipluiden

Jaap Binnendijk werd op 22 juni 1895 in Honselersdijk geboren. Zijn ouders waren de in Naaldwijk geboren Gerrit Binnendijk en de in 's-Gravenzande geboren Jaapje Alida Luijendijk. Jaap was enig kind en bleef zijn leven lang vrijgezel. Hierdoor zijn er hoegenaamd geen familieleden die nog materiaal en gegevens van hem hebben en dat maakte het moeilijk om iets over hem te weten te komen.



Jaap Binnendijk tekent in de Prins Hendrikstraat te Naaldwijk



Gezicht op Wateringen 1951

In 1920 ging Jaap Binnendijk bij de Westlandsche Stoomtramweg Maatschappij (WSM) werken. Zijn functie was lijnwerker met als standplaats Schipluiden waar hij ook ging wonen. Hij trok in bij een oudere collega, Adrianus Vrijland. In 1943 ging hij werken in het station van Honselersdijk als ladingmeester en trok hij in bij zijn moeder die in de Hofstraat in Honselersdijk woonde. Later werd zijn standplaats het station Naaldwijk omdat het station van Honselersdijk werd gesloten. In station Naaldwijk kreeg Jaap de functie van tweede ladingmeester.



Werkzaam bij het WSM station Naaldwijk



Heenweg aan de Maasdijk 1958

Op het moment dat Jaap in Honselersdijk ging wonen begon hij steeds meer werk te maken van zijn tekenhobby. De eerste tekeningen van zijn hand die we kennen dateren van 1945. Al zijn vrije tijd gebruikte hij om te tekenen. Als het weer goed was dan trok hij er op uit om in het dorp of in het landschap zijn tekeningen te maken. Hij tekende in alle Westlandse plaatsen. Doordat hij zo vaak op straat zat te tekenen begon hij een bekende verschijning te worden en kreeg daardoor lokale en regionale bekendheid. Als hij ergens had plaatsgenomen op zijn krukje met het tekenbord in de aanslag, dan stond er in een mum van tijd een hele groep mensen om hem heen. Vooral kinderen waren erg geïnteresseerd in zijn manier van tekenen waarbij hij heel precies te werk ging. Hij tekende historische en monumentale gebouwen, waarbij hij elk bouwelement en zelfs alle bakstenen zó precies intekende, dat de kinderen het magisch vonden.



Bejaardenhuis Bijdorp, Dijkweg, Naaldwijk



Staelduinse bos 1958

De mooiste tekeningen hing hij op in zijn kamer. Heel af en toe verkocht hij wel eens een tekening, maar dat was eigenlijk alleen bedoeld om de kosten van de benodigde materialen te kunnen dekken. Zijn realistische stijl van tekenen sloeg aan in het Westland en mensen lieten blijken dat zij geïnteresseerd waren in zijn tekeningen en er graag een wilden verwerven. Bij grote uitzondering nam hij wel eens een opdracht aan om voor iemand een tekening van zijn huis of dorp te maken. Hij was hier geen voorstander van omdat hij bang was dat zijn hobby te commercieel werd en hij te afhankelijk zou worden van het daarmee verdiende geld. Hij gaf zijn tekeningen dan nog liever weg aan mensen die ze mooi vonden.



Binnendijk tekent in het H. Geesthofje



Achterzijde Prins Hendrikstraat, vanaf Patijnenburg, Naaldwijk 1966

Als gevolg van zijn groeiende bekendheid werd er in juli 1960 een heel artikel aan hem gewijd in het blad 'De Westlander'. Ter gelegenheid van dat interview zijn er toen diverse foto's van Jaap Binnendijk gemaakt terwijl hij buiten aan het werk was. Zo maakte hij een tekening van het Heilige Geesthofje, die hij na voltooiing trots aan de bewoners van het hofje liet zien. In het interview vertelde Jaap ook dat hij tot voor enkele jaren graag in het Staelduinse bos ging tekenen. Hij was daar bezig met een studie naar alle verschillende bomen die in het bos stonden. In de jaren vijftig was het grootste deel van het Staelduinse bos in gebruik genomen door het ministerie van defensie, waardoor driekwart van het bos werd afgezet en niet meer toegankelijk was voor gewone bezoekers. Volgens Jaap was het mooiste deel van het bos verboden gebied geworden en daarom voor hem niet meer interessant om daar zijn tekeningen te maken.

Daarna begon hij zich vooral toe te leggen op het tekenen van oude en vervallen huizen. Hier zaten ook veel gebouwen bij die al op de nominatie stonden om gesloopt te worden. Veel van de voorbeelden die hij tekende zijn ook daadwerkelijk in de jaren zestig en zeventig gesloopt. Hierdoor kregen Jaaps tekeningen niet alleen artistieke maar ook historische waarde. Zij geven een mooi beeld van het Westland hoe het ooit was, maar nooit meer terugkomt.



Bewoners H. Geesthofje bewonderen Jaaps tekening

In 1955 kreeg Jaap Binnendijk eervol ontslag bij de WSM. Hij was toen pas 60 jaar maar ging wonen in het bejaardenhuis Bijdorp aan de Dijkweg in Naaldwijk. Hij kreeg nu nog meer tijd om aan zijn tekenhobby te besteden en hij had zijn kamer in Huize Bijdorp vol hangen met zijn mooiste tekeningen. Bijdorp was het bejaardenhuis van de diakonie van de Hervormde kerk in Naaldwijk en toen Jaap in 1972 overleed op 77-jarige leeftijd zijn alle tekeningen die zich nog in zijn kamer bevonden opgenomen in het archief van de Hervormde (Oude) Kerk Naaldwijk. Dat waren er meer dan honderd en uit die verzameling is een mooie selectie gemaakt die nu te zien is in de tentoonstelling. Deze selectie is aangevuld met meerdere tekeningen die in bezit zijn bij particulieren en voor deze tentoonstelling in bruikleen zijn gegeven. Ze geven een prachtig beeld van het Westland in vroeger tijden. Bij veel tekeningen is een foto van diezelfde situatie in déze tijd gevoegd, zodat bezoekers geholpen worden in het herkennen van de plek.

Auteur: Ton Immerzeel van het Westlands Museum