Streekhistorie: Delft was bestuurlijk, economisch en medisch centrum van de regio

Delft was in de middeleeuwen in inwoneraantal de derde stad van Holland. In de 17de eeuw groeide het inwoneraantal tot 10.000, een fors aantal voor die tijd. Delft is ook een van de weinige Nederlandse steden, die bekend is in het buitenland. Denk aan de moord op Willem van het Oranje, de schilder Vermeer, het wereldberoemde Delfts blauw en de Technische Universiteit.

Historicus en stadsarchivaris Gerrit Verhoeven schreef de stadsgeschiedenis van Delft. Op 13 februari hield hij een lezing voor Genootschap Oud-Westland over de stad Delft en zijn ommelanden. Tegenwoordig is er nog maar weinig groen in de omgeving van Delft. Dat was in de middeleeuwen heel anders. 1200 jaar geleden bestond onze streek uit een kwelderlandschap, waar schapen graasden. "Toen Delft in 1246 stadsrechten kreeg, was de stad nog een torentje in het groen", zei Verhoeven.

Delft groeide echter snel doordat de stad het bestuurlijke en juridische centrum van de regio werd. De gevangenis bevond zich aanvankelijk in de schoolpoort maar verhuisde al snel naar de Waterslootse Poort, een van de grootste poorten van Nederland. "De baljuw had hier de privacy om gevangenen te martelen zonder dat de buurt de kreten hoorde", wist Verhoeven. De schepenen van de stad spraken ook recht in belastinggeschillen en Delft was het medisch centrum van de omgeving. Een oorkonde uit 1521 vermeldt dat het Delftse leprozenhuis ook bereid is melaatsen uit Naaldwijk en Honselersdijk op te nemen. Als tegenprestatie wordt in de kerk in Naaldwijk een collecte gehouden een vindt huis aan huis een inzameling van kaas voor de bewoners plaats.

Delft wordt het economisch centrum van de omgeving. "Het was een belangrijke bierstad", zegt Verhoeven. "Nergens in Nederland werd zoveel bier geproduceerd als in Delft. De stad heeft ook een kantoor van de Verenigde Oost-Indische Compagnie en een aanzienlijke lakenindustrie. Voor de handel in deze producten is de Delftse Schie naar Delfshaven belangrijk. Delft koopt op diverse plaatsen grond langs de Schie. Hendrik van Naaltwijk verkoopt bijvoorbeeld in 1480 het Ambacht van Overschie aan Delft. In deze tijd waren Dordrecht en Gouda concurrerende steden voor Delft. Gouda gaf bijvoorbeeld opdracht om de sluis bij Leidschendam te vernietigen waardoor de doorvaart voor Delft moeilijk werd."

De Hoekse en Kabeljauwse twisten hielden Delft anderhalve eeuw in hun greep. Delft was Kabeljauws en wendde zich voor steun tot de Bourgondische hertog Philips de Goede (1396-1467). Hij kocht de zwakke gravin Jacoba van Beieren uit, die zich terugtrok op slot Teylingen. De machtsovername in Delft zorgde voor een aanval op de stad van honderden plattelanders waarbij onder andere de schout werd gedood. "Philips greep hard in bij deze opstand tegen het wettig gezag", zei Verhoeven. "Twaalf van de aanvallers werden onthoofd en hun hoofden werden bij de Waterslootse Poort opgesteld. De opstandelingen werden veroordeeld tot betaling van het aanzienlijke bedrag van 3600 schilden, dat zij in drie termijnen in de kerk van Naaldwijk moesten komen betalen. Van het geld werden 14.000 heilige missen voor het eeuwig zielenheil van de schout en de andere slachtoffers betaald. De plattelanders moesten met een verklaring van de priester aantonen dat de missen inderdaad gelezen waren."

In 1572 koos Delft na jarenlange aarzeling de zijde van de opstand tegen het gezag van de koning van Spanje, Philips II. Het omringende platteland werd geteisterd door de rondtrekkende militairen. Geuzen en Spanjaarden deden niet voor elkaar onder in plunderingen. Het platteland zocht een veilig toevluchtsoord in de ommuurde stad. "In de zijkapellen van de Nieuwe kerk stond het vee van het platteland en de kloosters zaten vol vluchtelingen", zei Verhoeven. "Kastelen en buitenhuizen werden gesloopt om te voorkomen dat zij als huisvesting voor de Spanjaarden dienden. Aan deze situatie kwam twee jaar later een einde toen het platteland na het doorsteken van de dijken onder water kwam te staan."

Auteur: Frank de Klerk van Genootschap Oud Westland