Streekhistorie: Jan Emmens wint cultuurprijs

Veertig jaar geleden werd de prijs van de Culturele Raad van Zuid-Holland toegekend aan Jan Emmens. Hij was toen 80 jaar. Emmens was geen Westlander van geboorte, maar wel een echte Westland-kenner die veel voor de streek en met name voor Honselersdijk en Naaldwijk betekend heeft.

"Niemand in deze streek is zo op de hoogte van de wordingsgeschiedenis, de geschiedenis van de bedijking en drooglegging, van de buitenplaatsen, de fruitteelt, de tuinbouw en de sociale en economische ontwikkeling van het Westland als de heer Emmens. Zijn fabelachtige topografische kennis heeft hij zich niet alleen verworven door literatuurstudie, maar vooral ook door eigen onderzoek, door heldere observatie van wat hij zag, zwervend langs oude dijken en wegen, en door kritisch en nuchter verstand." Aldus het jury-rapport van de Culturele Raad.

Wie was Jan Emmens?

Jan Emmens (1897-1988) werd geboren in het Drentse Rolde als zoon van Willem Emmens, hoofdonderwijzer en leraar aan de Rijkslandbouwwinterschool, en zijn vrouw Hendrikje Mulder. Na de u.l.o. en de Rijkslandbouwwinterschool te Zutphen ging hij 18-jarige werken op de tuinen van Velders op Klein-Zwitserland in Den Haag. De frisse lucht aan de kust zou beter zijn voor zijn gezondheid. Vier jaar laten vestigde hij zich in Naaldwijk waar hij in 1925 zelfstandig tuinder werd. Emmens trouwde in 1930 in Naaldwijk met Geertje Klinkenberg, met wie hij een zoon en een dochter zou krijgen.



Politicus

In Naaldwijk startte ook zijn carrière bij de S.D.A.P. (de voorloper van de PvdA.) Tot 1970 is hij voor deze partij actief geweest. In de niet bepaald socialistische gemeente Naaldwijk was hij lange tijd raadslid voor de sociaaldemocraten en invloedrijk wethouder na de oorlog. Hij was van 1927 tot 1941 raadslid, en na de oorlog ook lid van de tijdelijke gemeenteraad. Op 9 november 1945 werd hij benoemd tot wethouder van onder andere Onderwijs en Huisvesting, wat hij acht jaar zou blijven. Ondertussen was hij gekozen tot lid van de Tweede Kamer. Hier hield hij zich van 1948 tot 1952 bezig met landbouw, visserij en waterstaat. Na vier jaar werd Emmens niet herkozen, maar hij was intussen wel lid geworden van de Provinciale Staten van Zuid-Holland. Na een onderbreking tussen 1953 en 1962 keerde hij ook weer terug als wethouder van Naaldwijk, nu voor financiën en sport. Hij zou dat blijven tot 1970, toen hij op 72-jarige leeftijd de politiek uiteindelijk vaarwel zei.







Amateur-archeoloog

Emmens was een veelzijdige en ambitieuze man met daarnaast een passie voor de historie. "Reeds in zijn jonge jeugd in Drenthe wekten de bodemvondsten, die zijn grootvader tijdens zijn agrarische werkzaamheden deed, zijn belangstelling. De verwondering over en nieuwsgierigheid naar zijn medemens en diens strijd om het bestaan heeft hem nooit meer losgelaten. Archeologie werd voor hem, zoals hij dat uitdrukt: "het lezen van het Boek van Moeder Aarde; een bezigheid, die met uiterste voorzichtigheid dient te geschieden, want elke bladzijde wordt na lezing vernietigd." Deze eerbied en zorg legde hij aan de dag in eigen archeologisch onderzoek. In het Westland vervulde hij pioniersarbeid op dit terrein. Aankomende amateur-archeologen en -historici van thans kunnen terugvallen op vele boeken, gidsen en handleidingen en kunnen deelnemen aan werkgroepen en excursies. In de tijd dat de Jan Emmens zijn arbeid verrichtte, lag dat minder eenvoudig. Ook in dit licht dient zijn arbeid te worden beoordeeld. Volharding, liefde voor zijn grond en eerbied voor het verleden hebben hem gesteund op de weg van zelfstudie, bij het leggen van de noodzakelijke contacten en in het pionieren in een mentaal niemandsland." aldus het jury-rapport.

Deze volhardende instelling kwam ook tot uiting in zijn activiteiten als correspondent van het Rijksinstituut voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) te Amersfoort. Jarenlang doorkruiste hij wekelijks op de fiets en later per scooter het Westland om overal waar hij bouwactiviteiten signaleerde poolshoogte te nemen, deze aan het ROB te melden, en bij de architect en uitvoerders tot voorzichtigheid en begrip te manen.



Beschermer

Vanaf 1935 als bestuurslid van de Historische Vereniging Oud-Naaldwijk en later als voorzitter van Genootschap Oud-Westland, maar ook als Wethouder van Naaldwijk, heeft hij zich zeer ingespannen voor het behoud van historisch dorpsschoon, voor monumentenrestauraties en landschapsbescherming.

Daarmee heeft hij het, volgens de jury, niet eenvoudig gehad: "De - historisch wellicht begrijpelijke- naar materialisme neigende instelling van de Westlanders vormde niet de meest vruchtbare bodem, die men zich wensen kan. Dat hij er juist in deze omstandigheid in is geslaagd een grote bijdrage te leveren aan onder meer het behoud en restauratie van historische monumenten in het Westland maakt zijn verdiensten des te lofwaardiger."

Voor Honselersdijk heeft hij middels een heftig betoog de gemeenteraad zover gekregen dat zij de ontbrekende gelden voor de restauratie van de Nederhof vrijgemaakt hebben, zodat dit laatste restant van het ooit befaamde paleis Honselaarsdijk tot op de dag van vandaag de herinnering aan de oude allure levend houdt.



"Het werk van een historische genootschap naar buiten heeft geen enkele zin als het niet mede dienstbaar gemaakt kan worden aan, of liever, ingepast kan worden in een actieve cultuurpolitiek" aldus de voorzitter van het Genootschap Oud-Westland, Jan Emmens, in het jaarverslag 1965-67.

Inspirator voor de jeugd

In woord en schrift was Emmens een inspirerende verteller. Hij gaf rondleidingen in het Gemeentemuseum Naaldwijk, gaf lezingen aan zeer uiteenlopende groepen: scholieren, huisvrouwen, padvinders, tuinbouwkundige ingenieurs, onderwijzers, voor volksuniversiteiten, bejaardenbonden, historische verenigingen en historische werkgroepen. Ook hielp hij scholieren bij het maken van werkstukken en scripties over het Westland.

In samenwerking met de VVV en de gemeente organiseerde hij een jeugdquiz, "Ken je Naaldwijk", wat vervolgens ook in het programmaboekje van de toeristische Oogstfeesten opgenomen werd.



PR-man

Al deze voorlichtende activiteiten deed hij in een taal, die "de gewone man" aansprak, helder en eenvoudig. In deze taal schreef hij ook vele artikelen in de streekpers. Emmens was tevens handig in het inbedden van activiteiten van het Genootschap Oud-Westland in andere evenementen, die veel publiek trokken. Zo leverden de jaarlijkse Oogstfeesten duizenden bezoekers voor de tentoonstellingen en het museum. Samen met zijn zoon, die voorzitter was van de Westlandse Amateurfotografenvereniging, organiseerde hij in 1963 een fototentoonstelling waarin oude en nieuwe dorpsgezichten tegenover elkaar geplaatst werden.



Verzamelaar

Emmens heeft in de loop der jaren enorm veel historische gegevens en voorwerpen verzameld. De voorwerpen vonden een plaats in het Westlands Streekmuseum, waarvoor hij zich altijd enorm heeft ingezet. Hij was beheerder van het museum dat indertijd in de kapel van het Heilige Geesthofje gehuisvest was en later naar de Middel Broekweg verhuisde.

De grote verzameling historische gegevens, oude ansichten en foto's over de gemeente Naaldwijk die Emmens aangelegd had, zijn opgenomen in het historisch archief. Alleen al op basis van deze verzameling zou hij postuum geëerd moeten worden.



Auteur: Jolanda Faber, Historische vereniging Naaldwijk-Honselersdijk

Bronvermelding:

- Juryrapport Culturele Raad Zuid-Holland

- Gemeente Naaldwijk 120 jaar in beeld, 1994, G. Beijer en G.J.M. de Vreede

- Archief Jan Emmens in Historisch Archief Westland

- Foto's: Historisch Archief Westland