Hoe arbeidsmigranten in het Westland nog steeds uitgebuit kunnen worden

Dat in het Westland Oost-Europese arbeidsmigranten soms onder slechte omstandigheden werken, is al jaren bekend. Maar nu lijken ook Oekraïense vluchtelingen die aan het werk zijn in de Westlandse kassen, ten prooi te vallen aan 'uitbuiting', zo meldde RTL Nieuws donderdag.

Maar wie is hier nu eigenlijk verantwoordelijk voor? Wat is uitbuiting precies en welke maatregelen neemt de politiek? Zeven vragen over uitbuiting van arbeidsmigranten en vluchtelingen.

Voor wie werken de arbeidsmigranten en vluchtelingen eigenlijk?

De meeste arbeidsmigranten zijn in de basis in dienst van uitzendbureaus. Zo'n uitzendbureau oprichten is zo simpel als het halen van een brood bij de bakker, er is namelijk geen enkele vergunningsplicht. Die is afgeschaft in 1998 en een poging om het nieuw leven in te blazen kreeg in 2004 geen meerderheid in de Tweede Kamer.

In totaal zijn er zo'n 14.000 uitzendbureaus in Nederland. Per jaar komen er volgens de Inspectie vier- tot vijfduizend bedrijven bij en verdwijnen er zo'n drieduizend.

Wat houdt dat precies in: 'uitbuiting'?

Volgens de arbeidsinspectie is de term 'uitbuiting' in Nederland vervuild geraakt. "Voordat er sprake is van arbeidsuitbuiting, moet er aan een aantal eisen voldaan worden", laat Paul Q. van der Burg van de arbeidsinspectie weten. "De werknemer moet werken en wonen op dezelfde plek en de werknemer mag niet van het terrein af. Daarnaast heeft de werkgever alle persoonsdocumenten in bezit, en de werknemer krijgt geen loon. In veel gevallen wordt hier niet aan voldaan, maar is er wel sprake van ernstige benadeling en dus overtredingen."

Hoe worden de arbeidsmigranten dan benadeeld?

Op allerlei manieren maken sommige uitzendbureaus misbruik van de zwakke positie van arbeidsmigranten, asielzoekers en vluchtelingen, die immers niet goed op de hoogte zijn van de Nederlandse wetten en regels. Sommigen betalen onder het minimumloon, er worden hoge kosten gevraagd voor vervoer van en naar het werk, er worden eigenaardige boetes uitgedeeld, en de zorgverzekering is vaak niet goed geregeld.

Uit documenten die de vakbond CNV in handen kreeg en gesprekken die RTL Nieuws voerde, blijkt dat één Westlands bedrijf een groep Oekraïners in dienst heeft die te maken heeft met wurgcontracten. Er staat onder meer dat werknemers bij een overtreding van de regels gedeporteerd kunnen worden naar Oekraïne. Ook kunnen werknemers een boete van vijfhonderd euro krijgen als ze met de Nederlandse plantenkwekerij contact opnemen over arbeidskwesties. De arbeidsinspectie heeft inmiddels aangegeven dat zij met het uitzendbureau, de werknemers en kweker in gesprek gaan.

Waarom trekken arbeidsmigranten zelf niet aan de bel?

Huisvesting is één van de pijnpunten. De meeste arbeidsmigranten zijn voor onderdak afhankelijk van het uitzendbureau waar ze voor werken. Zij regelen - meestal op een andere plek dan waar ze wonen - onderdak voor hen. Maar de kwaliteit van de woningen laat vaak te wensen over, want er valt flink te verdienen door meerdere mensen in één kamer te huisvesten. Werknemers houden hun mond over hun werk- en leefomstandigheden, omdat ze bang zijn niet alleen hun baan, maar vervolgens ook onderdak kwijt te raken.

Maar wordt er dan helemaal niet gehandhaafd?

"De vluchtigheid in de sector maakt handhaven moeilijk", legt Van der Burg uit. Bedrijven die worden beboet, gaan failliet of zijn niet meer traceerbaar, er wordt snel een nieuw bedrijf opgericht of personeel wordt heen en weer geschoven tussen verschillende bedrijven. Het bestuur van Stichting Normering Flexwonen (SNF) heeft in 2020 wel besloten dat er een periodieke inspectie komt (100%-controle) van alle panden die worden gebruikt voor huisvesting van arbeidsmigranten.

Bij de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid kwamen in 2019 en 2020 4.098 meldingen binnen over malafide uitzendbureaus. Daarvan werden er ruim 3500 niet onderzocht en slechts in 48 gevallen constateerde de Inspectie een overtreding.

Weten de kwekers dat ze met slechte uitzendbureaus werken?

"Aangezien iedereen een uitzendbureau kan opstarten, is dat niet altijd bekend", aldus Van der Burg. "Er is geen zwarte lijst met malafide uitzendbureaus. Wat wij wel altijd adviseren aan de kwekers is met hun arbeidsmigranten in gesprek te gaan en te vragen: hoeveel krijg je van die 16 euro die ik betaal aan het uitzendbureau? Op die manier komen ze erachter of de uitzendkracht écht het minimumloon krijgt of dat er veel aan de strijkstok van het uitzendbureau blijft hangen".

De Westlandse kweker bij wie de Oekraïense vluchtelingen werken, zegt niks van de wurgcontracten via het uitzendbureau af te weten. "Wij zijn net als iedereen geschokt door de berichtgeving over de contracten van Oekraïners die voor ons bedrijf werkzaam zijn. Die mensen maken momenteel al genoeg ellende mee, dus daar moeten we extra voorzichtig mee zijn. Het bedrijf uit Polen waarvan we mensen krijgen, heeft een NEN-certificaat. Dit houdt in dat betalingen volgens de cao Glastuinbouw zijn gegarandeerd en loonstroken worden nagekeken. Vandaar dat het ons zo schokte toen het nieuws over de contracten ons ter ore kwam. Wij hebben onze advocaat de opdracht hebben gegeven dit tot op de bodem uit te zoeken."

Wat doet de politiek?

In 2020 werd er een nieuw onderzoek ingesteld van het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van Emile Roemer. Hij kwam met vijftig aanbevelingen om de positie van arbeidsmigranten te verbeteren. Zo wil hij veel meer eisen stellen voordat je een uitzendbureau kan beginnen. Ook zou er scheiding van bed en baan moeten plaatsvinden, waarbij uitzendbureaus niet meer de huisvesting van de arbeidsmigranten regelen. Tot op heden is van deze aanbevelingen niks terecht gekomen. Arbeidsinspectie: "Dit ligt echt bij het ministerie. Als het aan ons had gelegen, was hier veel meer haast mee gemaakt." Het ministerie laat weten dat de aanbevelingen nu worden uitgewerkt.