Streekhistorie: Dr. Salomon Diamant, huisarts te Hoek van Holland

Dit is het verhaal van een markante Hoekse inwoner, een huisarts die, ondanks het feit dat hij maar kort in het dorp werkzaam was, toch een onuitwisbare indruk heeft achter gelaten. In de nieuwe wijk L'Avenue wordt hij herdacht met een laan die naar hem is vernoemd.

Aanvankelijk werd de huisartsen praktijk in het kleine en armlastige buurtschap Hoek van Holland, gemeente 's-Gravenzande, uitgeoefend door de 's-Gravenzandse huisartsen Van Arkel en Ten Cate. Zij kwamen met hun koetsje uit 's-Gravenzande. Dr. Ten Cate was ook arts voor de militairen in het fort. Indien men daar een arts nodig had was er aan het hek een blauw vlaggetje bevestigd. Had men de arts plotseling nodig dan stuurde men een ordonnans naar zijn woning.

De eerste arts die zich in het groeiende buurtschap Hoek van Holland, gemeente 's-Gravenzande als huisarts vestigde was dokter Wolterson. Hij begon als jonge, net afgestudeerde arts op 30 juni 1904 zijn praktijk. De 's-Gravenzandse artsen hielden echter ook hun praktijken aan te Hoek van Holland. Waarschijnlijk hierdoor vertrok Wolterson eind 1906 alweer uit de Hoek. Hij werd opgevolgd door dokter C.A.L. Quant die zich op 6 februari 1906 vestigde. Ook dit was geen succes want hij ging al op 21 februari 1906 weg.

Diezelfde dag arriveerde de 24 jaar oude dokter Salomon Diamant te Hoek van Holland. Ook hij was net afgestudeerd en wel aan de Universiteit van Amsterdam. Hij betrok een woning aan de Rietdijkstraat 76. Kort na zijn vestiging, op 19 november 1906, trouwde hij te Amsterdam met Maartje Pauline de Vries (Martha) Op 7 februari 1908 werd hun dochter Cato Paulina Martha geboren.

Hij zou vier jaar in Hoek van Holland blijven wonen en werken en richtte een bloeiende huisartsenpraktijk op. Hij werd bekend door zijn grote inzet en hulp aan de weinige overlevende van de ramp met het ss. Berlin op 21 februari 1907.

De woning van dokter Diamant lag in hetzelfde rijtje als Hotel Amerika. Het was een dubbel pand waarin woning, praktijk en apotheek waren gevestigd. Naast het pand bevond zich een lange open gang, tussen twee woningen, waar zich achterin de apotheek bevond. Die gang kon worden gesloten met een dubbele deur. Voor, in die tussengang, stond het koetsje van de dokter gestald. Men betrad de woning door een grote vestibule waarna men via een brede trap op de eerste verdieping in de woonkamer kwam. Via een brede overloop kwam men vervolgens aan de achterzijde bij een slaapkamer met balkon. Verder was er een lange zijgang die naar de keuken leidde. In die gang was een diepe kast. Op de tweede etage waren aan de achterzijde twee slaapkamers, een grote overloop en aan de voorzijde een heel grote slaapkamer. Het huis had een plat dak.

Rietdijkstraat, collectie H. v.d.Lugt.

Kort nadat de dokter met zijn werkzaamheden was begonnen waarschuwde een aantal patiënten hem dat er met regelmaat scheepsstrandingen plaats vonden bij Hoek van Holland. Hoe waar deze waarschuwingen waren bleek al na één jaar. In de nacht van 21 februari 1907 te 06.00 uur, tijdens hevige noordwester storm en sneeuwjacht, liep de veerboot uit Harwich het ss. Berlin op de kop van de Noorderpier. Van de 144 opvarenden overleefde 129 personen de scheepsramp niet. Aan boord waren veel passagiers met de Duitse nationaliteit, onder andere een bekend operagezelschap.

Dokter Diamant was die ochtend al vroeg op pad. Hij was om vijf uur bij een patiënt geweest en was onderweg naar huis, toen hij hoorde dat de Harwichboot nog niet binnen was. Dat was ongewoon want de veerboot was altijd op tijd. Kort daarna hoorde hij dat de Berlin op de pier zat en kon de dokter direct aan de slag. De eerste lijken spoelde al snel aan. De grote loods van de Holland Amerika Lijn werd ingericht als mortuarium. Hier werden de lichamen van de omgekomen opvarenden opgebaard.

Wrak van de Berlin, collectie H. v.d.Lugt

Dokter Diamant richtte onmiddellijk een noodhospitaal in, in hotel America. Hier werden de overlevenden naar toe gebracht en werden zij met grote inzet door hem, samen met zijn vrouw en andere bewoners van de Hoek opgevangen en medisch verzorgd. Ook werd onder zijn leiding kleding en dekens ingezameld onder de bewoners van Hoek van Holland. De zeven mannen en zes vrouwen werden ondergebracht in vier grote kamers op de eerste verdieping van het hotel. Hier werden zij verpleegd door dokter Diamant samen met artsen en verpleegsters uit 's-Gravenzande, Rotterdam en hospitaalsoldaten uit het pantserfort te Hoek van Holland. Mevrouw Diamant waakte als een moederkloek over de patiënten en op advies van Z.K.H. Prins Hendrik werden de vele journalisten door haar geweerd uit die kamers. Op zijn gezag werden er soldaten van de pantserfortartillerie voor het hotel op wacht gezet.

In juli 1907 werd dokter Diamant voor zijn inzet tijdens de ramp met het ss. Berlin benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. In 1908 ontving hij voor zijn inzet tijdens de ramp van de Duitse Regering een hoge Duitse onderscheiding. Salomon Diamant had uit de chaotische en ongestructureerde toestand rond de grote scheepsramp zijn lessen getrokken. Een der eerste maatregelen welke hij nam, was de oprichting van de Vereniging voor Eerste Hulp bij Ongelukken bij Scheepsrampen. Deze vereniging bestond onder andere de dames Stolze, IJdo, mejuffrouw Tuijn en de heer C. van Mastrigt. Zij hadden zich ook verdienstelijk hadden gemaakt bij de opvang en verzorging van de drenkelingen van de Berlin. Dokter Diamant werd de voorzitter en tevens de oprichter van de E.H.B.O. te Hoek van Holland. Onder zijn leiding oefende men een aantal uren per week en indien nodig verleende men terplaatse hulp bij ongevallen en de opvang van drenkelingen.

Op vrijdag 19 februari 1909 bezocht Z.K.H. Prins Hendrik de nieuwe gebouwen van de Zuid-Hollandsche Redding Mij. te Hoek van Holland. Omstreeks 2 uur ging de Prins naar de Berghaven waar dr. Diamant de leden van de commissie voor eerste Hulp bij Ongelukken bij Scheepsrampen aan hem voorstelde. Hierna begon men, in het bijzijn van de prins, met oefeningen van de reddingsbrigade. Men behandelde vijf gewonde schipbreukelingen met uiteenlopende verwondingen. Na afloop betuigde Z.K.H. aan dr. Diamant zijn hoogste tevredenheid.

Echtpaar Diamant, Historisch Archief Westland.

Toen Diamant met zijn echtgenote en dochter Cato in 1910 uit Hoek van Holland naar 's-Hertogenbosch vertrok werd hij opgevolgd door dokter J.F.A. Rijken uit Borselen. Deze nam zijn intrek in de dokterswoning. Door het vertrek van de geliefde huisarts viel het E.H.B.O. groepje uiteen. Het zou tot juli 1916 duren voordat de huidige Hoekse E.H.B.O. werd opgericht.

Dat dokter Diamant inmiddels geliefd was in Hoek van Holland bleek uit het volgende stukje in de Westlandsche Courant: "Tot groot leedwezen van vele ingezetenen zal dr. S. Diamant, geneesheer alhier, ons binnenkort gaan verlaten en zich te 's-Hertogenbosch vestigen".

In 's-Hertogenbosch bouwde dokter Diamant weer een bloeiende huisartsenpraktijk op. Tussen de bedrijven door was hij ook nog schoolarts en voorzitter van de Bossche reddingsbrigade. Op 30 november 1913 werd het gezin uitgebreid met een tweeling, de meisjes Paulina Bernardina Diamant en Bernardina Paulina Diamant.

Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak werd Salomon Diamant tijdens de mobilisatie als commandant ingedeeld bij de Transporttroepen. Op 18 juli 1928 is hij gescheiden van Maartje Pauline de Vries. Zij vertrok met hun drie dochters naar Utrecht. De dochters Paulina en Bernardina zouden later naar Israël emigreren en daar een gezin stichten. Op 14 mei 1940 werd de voormalige woning van dokter Diamant te Hoek van Holland tijdens een Duitse luchtaanval gebombardeerd en brandde volledig uit. De Duitsers hadden het namelijk voorzien op Hotel America waar de Britse soldaten hun hoofdkwartier hadden. Het hotel bleef gespaard maar 22 woningen werden in de as gelegd. De Duitse bezetting van ons land had ook gevolgen voor het leven van dokter Diamant en zijn gezin.

Als Joodse arts moest hij in 1941 afstand doen van de bevoegdheid tot uitoefenen van zijn beroep. De burgemeester van 's-Hertogenbosch dacht daar anders over en verplichtte dokter Diamant om overal waar hij kon medische bijstand te verlenen. Hij kreeg in juli 1942 een Ausweis waarmee hij 's-avonds na spertijd over straat mocht. Echter datzelfde jaar werd hij naar Westerbork gedeporteerd. Vanwege zijn hoge Duitse onderscheiding mocht hij enige tijd later weer naar huis.

In maart 1943 werd hij opnieuw geïnterneerd. Hij kwam in het kamp op kasteel de Scheffelaer te Barneveld terecht. Dit was een kamp voor joden die vanwege hun verdienste voor de Nederlandse samenleving een 'bijzondere bescherming' genoten. Zij zouden niet gedeporteerd worden. Maar deze belofte werd niet nagekomen en in september 1943 ging de dokter op transport via Westerbork naar Theresienstadt, het model concentratiekamp in Tsjechië. Ook in dit kamp verzaakte hij zijn roeping als arts niet en verrichtte hij veel werk onder de gevangenen. Zo liet hij, nadat er een tyfus epidemie was uitgebroken een oproep uit gaan om medische hulp, medicijnen en verbandmiddelen. Dokter Diamant werd in 1945 door het Russische leger bevrijd.

Na de oorlog vestigde dokter Salomon Diamant zich weer als huisarts in 's-Hertogenbosch. Hij had daar een drukke praktijk en een bloeiend sociaal leven in diverse Joodse organisaties.

Salomon Diamant overleed op 18 maart 1958 te 's-Hertogenbosch en werd begraven op de Joodse begraafplaats te Vught. Hij werd 76 jaar oud.

Auteur: Dick Ruis van het Historisch Genootschap Hoek v Holland.

Bronnen: - Van niet tot Iet, H.J. Nijland en L. van Ooijen, uitg. Drukkerij Pranger/van der Graaf. Hoek v Holland 1989.

- De schipbreuk van de Berlin, verslag van L. Louis Pisuisse (26-02-1907), verslaggever

- Algemeen Handelsblad, uitg. Reddingsmuseum Jan Lels Hoek van Holland 1997.

- Scheepsramp S.S. Berlin, J. Dahmeijer, P. Smit e.a. uitg. Historisch Archief Westland 2007.

- Westlandsche Courant 16 april 1910 en Nieuwe Westlandsche Courant 24 februari 1909.

- S.O.S. voor de Hoek. Hans Beukema, uitg. Maritext vof, Delfzijl. 2005.

- De laatste zeven maanden, vrouwen in het spoor van Anne Frank, (pag. 209) Willy Lindwer, Hilversum 1988.

- Joods leven in het Westland, artikel over Salomon Diamant door D. Ruis. Uitgave Genootschap Oud Westland, oktober 2015.

- thuisinbrabant.nl biografie Salomon Diamant. Auteur Patrick Timmermans.

- Nederlandse overlevenden Theresienstadt

- dutchjewry.org

Kopfoto: Koetsje, archief St. Fort a/d Hoek v Holland.