Streekhistorie: Wat doen we met de Nederhof?
De oorspronkelijke functie was bijgebouw van het lusthof en zomerpaleis Huis Honselaarsdijk. Frederik Hendrik, jongste zoon van Willem van Oranje, had in 1612 in Honselersdijk een jachtslot gekocht dat hij aanvankelijk alleen wat liet opknappen. Het kasteeltje stond al lange tijd leeg doordat de katholieke eigenaren, nazaten van de Heren van Naaldwijk, vanwege de godsdienst oorlog met Spanje naar Brussel waren vertrokken. Na de dood van zijn halfbroer Maurits erfde Frederik Hendrik zijn kapitaal, zijn prinselijke titel en het stadhouderschap en werd daarmee de rijkste man van Holland. Dat toonde hij door buitenhuizen te bouwen, waarbij hij het oude jachtslot transformeerde tot het mooiste paleis van de zeventiende eeuw in Nederland. Dit was zowel zijn passie als pure noodzaak. Als laatste telg van het Huis van Oranje had hij namelijk de taak om voor nageslacht te zorgen en deze aan goede partijen uit te huwelijken. In Huis Honselaarsdijk ontving hij afgezanten van de bevriende Europese hoven, toonde hen zijn grote kunstverzameling en organiseerde jachtpartijen in de duinen. Maar ook de koninginnen van Frankrijk en de Engeland hebben op Honselersdijk gelogeerd en door de prachtige tuinen gewandeld. Dit heeft zijn vruchten afgeworpen: de kleinzoon van Frederik Hendrik heeft het geschopt tot koning van Engeland.
De Nederhof is rond 1640 ontworpen door pieter Post in dezelfde bouwstijl als het paleis. Oorspronkelijk bestond het uit een L-vormig gebouw met drie brede torens en daartussen twee dichte galerijen die in het midden onderbroken werden door een toegangspoort naar de binnenplaats. De lange galerij was voor de paarden en koetsen, de korte voor de vertrekken van de rentmeester en de ontvangstkamer voor bezoekers. Al snel na de bouw in 1641 was behoefte aan een derde lange galerij. Hierdoor ontstond een U-vormig gebouw wat zowel mooi was vanwege de symmetrie, maar ook functioneel was vanwege de extra ruimte die het bood. In deze nieuwe vleugel werden een badkamer met kunstzaal en een kapel met orgel ingericht. Aan de buitenkant was deze bijzondere combinatie aan functies niet direct af te lezen. Wel ontbraken openingen aan de zanderige binnenplaats dat opgelost werd met ondiepe nissen in het metselwerk zodat deze gevel toch meedeed in het ritme van de raampartijen. Aan de andere kant van de vleugel lagen de moestuinen die toen net in de mode kwamen en waar men vanuit de zaal en de open galerij mooi zicht op had. Ook vanuit de badruimte in de hoekkamer had men zicht op de tuin.
De Nederhof was een multifunctioneel gebouw: het was stal én woning én kerk én badhuis. De bakstenen muren met een gelijkmatige verdeling van de openingen en de symmetrie zorgen voor de eenheid in architectuur. De brede torens op de hoeken gaven het gebouw het aanzien dat paste bij het paleis. De drie toegangspoorten ontsloten de ruime binnenplaats naar de weg, het dorpsplein en de tuin. Ook hier was de architectuur gelijk, maar de functie verschillend. Dit was de kracht van de Nederhof. Hoewel Anna van Hannover in 1758 de lange vleugels van de Nederhof met de helft ingekort heeft om meer geld te kunnen steken in de restauratie van het paleis, is de inpasbaarheid van nieuwe functies overeind gebleven. Zij bestemde het tot personeelswoningen. Daarna heeft het gebouw onderdak geboden aan een welgestelde rentmeester, vele grote gezinnen, onderwijzers en schoolkinderen, een timmerman, een kleermaker, de vrijwillige brandweer en de bekende rijwielhandel Vogels.
De vele eigenaren en gebruikers hebben dit grote gebouw wel steeds aangepast en verbouwd waardoor de karakteristieke kenmerken en de architectonische samenhang langzaamaan verloren is gegaan. Na periodes van verwaarlozing - zoals in het midden van de achttiende eeuw, toen de erfgenamen van koning Willem III streden om zijn bezittingen, en tijdens de Franse overheersing aan het begin van de negentiende eeuw - was de allure die het gebouw had verdwenen. De schoonheid van de symmetrie en de ritmiek van de raampartijen heeft sindsdien plaats moeten maken voor afwijkende deuren en ramen en houten aanbouwsels. Ook de torens waren niet tegen verval bestand en verdwenen van de hoeken. Met de komst van de stoomtram is de hoek aan de Hofstraat zelfs afgeschuind om ruimte te maken voor de bocht die deze in het dorp moest nemen. Na de oorlog is de Nederhof opnieuw in een periode van verval geraakt. Zo erg zelfs dat aan het eind van de jaren zestig het wenselijk leek om het gebouw af te breken. 
Maar de Nederhof is ook toen gered. Studenten van dispuut Tartaros uit Delft zijn rond 1960 verkleed als Frederik Hendrik en zijn vrouw Amalia naar Honselersdijk. Zij hebben met een tot de verbeelding sprekende tekening op een praalwagen door het dorp getrokken en zo het imago van de Nederhof kunnen omzetten van rotte appel naar potentiële parel. Toenmalige wethouder Jan Emmens heeft middels een heftig betoog de gemeenteraad zo ver gekregen dat zij de ontbrekende gelden voor de restauratie vrijgemaakt heeft. Helaas net niet genoeg om de hoektorens tot de oorspronkelijke hoogte op te metselen. Vervolgens is er wel een passende functie gevonden. In het Westland ontbrak het aan dagbesteding en woonruimte voor mensen met een verstandelijke beperking.
Op 7 juni 1977 is de Nederhof heropend door Prinses Margriet. In diezelfde maand is het opgenomen in het register van Rijksmonumenten waarmee het een beschermde status heeft gekregen. De finishing touche werd verzorgt door de Lions Club die in 1987 de nieuwe poortdeuren schonk. Sinds 2006 is het gebouw eigendom van Vereniging Hendrick de Keyser uit Amsterdam. Deze vereniging zet zich in voor het behoud van historisch belangrijke gebouwen en hun interieur. Zij doet dit door panden te verwerven, en ze vervolgens te restaureren en te verhuren. Eenmaal verworven panden worden nooit meer afgestaan. 
De Nederhof komt dus niet te koop te staan maar staat straks wel leeg. Om verval tegen te gaan, zal er snel een gebruiker gevonden moeten worden. Volgens het huidige bestemmingsplan heeft het een maatschappelijke functie. Alle bestemmingen die hier onder vallen kunnen ingepast worden zonder een tijdrovende procedure voor bestemmingsplanwijziging. Drie jaar geleden is er tijdens Open Monumentendag geopperd om er een zorghotel te vestigen, bijvoorbeeld voor mensen die net uit het ziekenhuis ontslagen zijn, maar zich thuis nog niet kunnen redden. Ook een respijthuis of een soort Ronald McDonald Huis voor mantelzorgers zou in dat verlengde passen. Misschien wel een combinatie van deze functies. Meer ideeën voor het gebruik en voor potentiële huurders zijn van harte welkom. U kunt deze sturen naaroud.hons.naald@gmail.com.
WOS.nl is een samenwerking aangegaan met historische werkgroepen en verenigingen in de regio. In navolging daarvan is deze rubriek ontstaan. Reacties kun je mailen naar bas@wos.nl